16 فروردین 96 - 00:01  | 1772 بازدید

گیلان فردا- تا به حال به ذهنتان رسیده که ممکن است استان گیلان هم دچار خشکسالی شود؟! شاید بگویید با این همه باران  و زمین رطوبتی چطور چنین چیزی ممکن است اتفاق بیفتد، ولی با توجه به تغییرات محیطی و اقلیمی و به ندانم کاری ها و غیر اصولی کارکردن ها احتمال چنین پدیده ای وجود دارد. کارشناسان معتقد هستند برای این که  شاهد چنین اتفاقی نباشیم باید در این حوزه بسیار هوشمندانه عمل کنیم، چرا که خشکسالی پدیده جدی در ایران است که سال‌هاست  با عوارض مختلف آن دست به گریبانیم.

شاید در گیلان به لحاظ شرایط اقلیمی و ژئومورفولوژی  و بارش‌های فراوان،  وقوع این اتفاق دور از ذهن به نظر برسد اما با وقوع تغییرات آب وهوایی در چند سال گذشته در جهان و اثرات دامنه دار آن در کشور و گیلان، نباید وقوع  خشکسالی را در این استان ناممکن بدانیم.

از آنجا که شرایط طبیعی گیلان تنوع گیاهی و زیستی را در استان به همراه داشته است،  تغییرات اقلیمی و پدیده خشکسالی می تواند نقش مخربی بر زیست بوم محیطی بگذارد و اثرات مستقیمی بر محیط زیست گیاهان، جانوران و جوامع انسانی داشته باشد.

کاهش جریان آب رودخانه ها

معاون فنی اداره کل محیط زیست استان با بیان اینکه به لحاظ شرایط اقلیمی و طبیعی، گیلان کمتر از استان‌های دیگر در معرض خشکسالی قرار دارد، بارزترین عوارض خشکسالی را که ممکن است در آینده  گیلان را تهدید کند، کاهش جریان آب رودخانه های استان  به خصوص سفید رود عنوان می‌کند و می گوید: با کاهش آب رودخانه‌ها، تالاب‌ها و همه استخرهای طبیعی و انسان ساز با کاهش حجم آب روبه‌رو می شوند و تغییرات فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی در این نقاط  رخ می دهد که افزایش شوری آب، افزایش دمای آب، کاهش اکسیژن محلول و گل‌آلودگی آب‌ها ناشی از این تغییرات خواهد بود و در نهایت افزایش غلظت آلاینده ها و کاهش خود پالایی رودخانه های استان را خواهیم داشت. به همین میزان نیز میزان آب ورودی به تالاب و مصب های دریا با کاهش مواجه می شود.

منصور سربازی می افزاید: با کاهش آب رودخانه سفیدرود درمصب های ورودی دریا که محل تخم ریزی ماهی های مهم استان است، کاهش تخم ریزی و زاد و ولد گونه های مختلف ماهی ها رخ می‌دهد. با تخریب زیستگاه‌های آبی در پی خشکسالی، عملکرد زیستگاه‌های استان نیز تغییر می‌کند و در استخرها و تالاب‌ها به‌ عنوان زیستگاه‌های پرندگان مهاجر اختلال پیش می‌آید. در نهایت با کوچ اجباری و تغییر مهاجرت گونه‌های پرندگان استان مواجه می شویم. به علت کمبود آب در زیستگاه‌ها و نبود غذای کافی، آسیب پذیری گونه ها در زمینه شکار و افزایش بیماری‌های تنفسی بیشتر خواهد شد. همچنین کاهش باروری و جفت‌گیری ناموفق و کاهش تولید مثل در پرندگان مهاجر از عوارض جدی این خشکسالی برای گونه های زیستی است که انقراض محلی و منطقه ای را در استان ایجاد خواهد کرد. وی درباره اقدامات سازمان محیط زیست برای لایروبی تالاب‌های استان می گوید: با لایروبی تالاب‌ها قصد داریم عمق تالاب و حجم آبگیری آن ها را برای سکونت گاه‌های پرندگان مهاجر زیاد کنیم. این امر در تالاب سلکه که با تهدید خشکسالی روبه‌رو بود رخ داد و لایروبی انجام شد. برای هفت تالاب دیگر استان نیز برنامه احیای تالاب‌ها در حال انجام است. سربازی اضافه می‌کند: همچنین با تسطیح اراضی کشاورزی و به زراعی در آن ها می توانیم مصرف آب کمتری داشته باشیم. از سوی دیگر تشویق بهره برداران از رسوب‌های پشت سد سفید رود برای لایروبی مخزن سد و افزایش حجم آبگیری تاثیر‌گذار خواهد بود.

آسیب به آبخیز‌داری استان

مدیر کل منابع طبیعی و جنگلداری گیلان  نیز بیان می گوید: اگر خشکسالی در این استان اتفاق بیفتد، گونه‌های علفی داخل مراتع و ییلاقات استان که برای دام‌ها خوشخوراک هستند در معرض نابودی قرار می گیرند. داوود زارع ادامه می دهد: در جنگل‌ها و ارتفاعات استان گونه های علفی و جنگلی، نیازمند بارش و آب کافی برای رشد و نمو هستند. گونه هایی مانند پهن برگ‌ها شامل افرا، توسکا، سفید پلت و انجیری که به وجود آب حساس هستند، اگر تحت تاثیر خشکسالی قرار بگیرند، خشک می شوند. در واقع پوشش گیاهی درختان استان در رویشگاه‌های مناطق جلگه ای و دامنه ای در سطحی  نزدیک به 100 هزار هکتار و تا ارتفاع 700 تا 800 متری از سطح دریا  نیازمند وجود آب هستند.

وی می افزاید: با خشکسالی و خالی شدن پوشش گیاهی دراین نقاط باید انتظار لختی خاک و به تبع آن  لغزش و رانش زمین را داشته باشیم. بعد از باران، خاک مراتع خالی از گونه های گیاهی به صورت کلوخ در می‌آید و در مسیر راه خود همه چیز را از بین می برد. در حالی‌که درختان و پوشش گیاهی مانعی در ایجاد سیلاب و رانش هستند، ذخیره آب‌های زیرزمینی نیز به شدت کم می‌شود و در بخش آبخیزداری و سفره های زیر زمینی، آب استان از بین خواهد رفت.

مدیر کل منابع طبیعی استان با اشاره به آبخیزداری و مدیریت منابع آب و خاک می گوید: درمباحث آبخیزداری عملیات‌های بیولوژیکی، جنگل کاری و بذر پاشی صورت می گیرد. انجام عملیات‌های مکانیکی و ایجاد سدهای خاکی و بندهای رسوب گیر برای جلوگیری از لغزش و رانش زمین انجام می شود که با ازبین رفتن پوشش گیاهی براثر خشکسالی، امکان این فعالیت‌ها هم وجود نخواهد داشت. در حال حاضر 40 هزار هکتار از عرصه های منابع طبیعی استان نیازمند عملیات آبخیزداری برای جلوگیری از فرسایش و رانش زمین و مهار سیلاب هستند. با انجام نشدن آبخیزداری در سطوح بالا دست، آب‌های زراعی اراضی پایین دست، جلگه ها و دامنه ها نیز از دسترس خارج می شوند.

تهدید حیات برنج در گیلان

معاون بهبود تولیدات گیاهی استان در خصوص تغییر الگوی کشت ناشی از خشکسالی بیان می کند: با وقوع خشکسالی الگوی کشت جلگه گیلان که بر پایه تولید برنج است، تحت تاثیر قرار می گیرد. در گیلان با توجه به اقلیم و میزان بارندگی و لایه های نفوذ پذیر خاک، تنها محصولی که می توانیم روی آن مانور بدهیم برنج است.

حبیب جهانساز تصریح می کند: وقتی تمام استان‌های کشور با بحران کم آبی روبه‌رو هستند تنها در دو استان شمالی کشور امکان کشت این محصول وجود دارد و اکنون 65 درصد خود اتکایی در تولید آن پیدا کردیم. ولی با تغییر شرایط اقلیمی و احتمال وقوع خشکسالی در استان دچار مشکلاتی خواهیم شد.

این مسئول کشاورزی گیلان اضافه می کند: تنها منبع آّب زراعی استان فعلا سفید رود است که سرشاخه های آن از مناطق خشکی همچون شاهرود، کردستان و قزوین تامین می شود. بنابراین با بحران کم آبی و خشکسالی در این مناطق از نظر کیفی و کمیت آب سفید رود را تحت شعاع قرار می‌دهد و دراین صورت با کمبود آب زراعی مواجه می‌شویم و توان تولید برنج نخواهیم داشت.

وی به مدیریت منابع آب در داخل حوزه گیلان برای جلوگیری از تغییر الگوی کشت اشاره می‌کند و می‌افزاید: با وجود این که توانمندی‌های آبی استان با دارا بودن رودخانه ها و بارش‌های فراوان کم نیست ولی بخش اعظمی از بارندگی سالانه ما هدر می رود که باید مدیریت شود. در گذشته تعداد آب‌بندان‌ها و تالاب‌های استان برای تامین و ذخیره آب زراعی زیاد بودند اما اکنون بسیاری از آنها تغییر کاربری و ماهیت داده اند. در حالی که برای جلوگیری از خشکسالی و داشتن ذخیره آبی، باید این آب‌بندان‌ها ترمیم و لایروبی شوند و حتی در برخی نقاط با توجه به اینکه امکان ساخت سدهای بزرگ وجود ندارد به فکر ایجاد سدهای لاستیکی باشیم.

 جهانساز در ادامه به تغییر شیوه های زراعی نیز اشاره می کند و می گوید: با در نظر گرفتن احتمال وقوع خشکسالی در گیلان می توان  کاشت دانه‌های روغنی مانند کلزا و ذرت، صیفی  و گندم را برای اراضی استان در نظر گرفت که نیاز کمتری به آب دارند. کاشت کلزا و گیاهانی که به آب کم نیاز دارند، فعلا در شرایط جلگه ای گیلان مقدور نیست. اما در حال حاضر صرفه جویی در شیوه مصرف آب زراعی و آبیاری به شکل نوبتی برای کشاورزان ترویج می شود.

وی با اشاره به برنامه وزارتخانه کشاورزی در تغییر سامانه‌های آبیاری بیان می کند: سامانه آبیاری تحت فشار از سوی وزارتخانه برای مناطق خشک ترویج می شود و در گیلان نیز می توان برای آبیاری مناطق خشک، حتی برای  برنج از این سامانه استفاده کرد تا از هدر رفت منابع آبی موجود جلوگیری شود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی به مدیریت آب در مناطق خشک کشور اشاره می کند و می گوید: نبود مدیریت و بهره وری آب در استان‌های همجوار به سفره های آب زیر زمینی  گیلان فشار وارد می کند و میزان برداشت را افزایش می دهد. در حال حاضرکه خشکسالی از گیلان دور است برای پیشگیری باید از رودخانه ها و منابع ذخیره سدهای استان به خوبی نگه داری کرد تا بتوانیم در شرایط کم آبی آینده، کشاورزی استان را سر پا نگه داریم.

وحیده اسماعیلی