3 مهر 00 - 00:07  | 1076 بازدید

گیلان فردا-جمعیت شناسان مدتی است درباره بحران جمعیتی ایران و ورود آن به مراحل میانسالی و سالمندی هشدار می دهند. به اعتقاد آنها 20 تا 30 سال آینده ، کشور ما وارد دوران کهنسالی جمعیت می شود. سازمان ملل هم پیش بینی کرده جمعیت بالای 60 سال ایران درسالهای 2011 تا2050 با رشد26درصدی به 33درصد کل جمعیت کشور برسد و ایران از نظر سرعت سالمند شدن جمعیت، رتبه سوم جهان را به خود اختصاص دهد. توجه به این هشدارها ازآن جهت اهمیت دارد که می تواند تبعاتی همچون افزایش هزینه های درمانی وکاهش تعداد نیروی کار مولد را درپی داشته باشد و اقتصاد هر کشور را تحت الشعاع قرار دهد. توسعه اقتصادی هر کشوری به میزان زیاد به کمیت وکیفیت نیروی کار آن کشور وابسته است. زمانی که افراد پنجمین دهه از زندگی خودرا پشت سر می گذارند، احتمال مشارکت آنها درکار و فعالیت اجتماعی کاهش می یابد.

 از سوی دیگر سالمندی جمعیت، زنگ خطر را برای ظهور یک چالش خطرناک دیگر به صدا در می آورد وآن هم گسترش موج بیماری های غیر واگیردار است. درسطح کلان سالخوردگی فردی موجب سالخوردگی خانواده هامی شود. این پدیده بر روان شناسی، فرهنگ، نظام ارزشی اخلاق، اقتصاد، تعلیم وتربیت، سیاست و... تاثیر می گذارد.

بررسی زمینه های تاریخی روند رشد جمعیت درکشورهای در حال توسعه  نظیر کشور ایران روشن می سازد که رشد جمعیت دردهه 80  شمسی نسبت به دهه های قبل کاهش قابل ملاحظه ای داشته است. از سوی دیگر با افزایش امید به زندگی در نتیجه ی پیشرفت پزشکی و بهبود شرایط بهداشت جمعیت، تعداد بیشتری از جمعیت به سن سالخوردگی می رسند. در این بررسی کوتاه به سالمندی در گیلان پرداخته شده است .

ساختارجمعیت

برخی از جمعیت ها دارای ساختاری جوان هستند در این گونه جمعیت ها حداقل 40درصد افراد درسنین زیر 15 سالگی قرار دارند و نسبت جمعیت 65 ساله به بالای آنها از 3یا 4 درصد تجاوز نمی کندکه معمولا اکثر کشورهای در حال توسعه دارای چنین ساختاری هستند. اما با گذشت زمان چنین ساختاری دچار تغییر می شود و به ساختار جمعیتی سالخورده می رسد که در آن سهم افراد کمتر از 15ساله کاهش می یابد و به حدود  20تا 25درصد جمعیت و یا کمتر از آن می رسد و نسبت افراد سالخورده نیز به 8 درصد و یا بیشتر افزایش می یابد. به جمعیت هایی که وضع بینابینی دارند جمعیت های در حال گذار گفته می شود. (زنجانی ودیگران,14,1384)

برای پی بردن به ساختار جمعیت و تحولات آن درگیلان از دو شاخص، ضریب سالمندی و میزان سالخوردگی جمعیت استفاده شده است.

1-میزان سالخوردگی جمعیت

این شاخص از تقسیم افراد 65 ساله و بیشتر به کل جمعیت محاسبه می شود. شاخص مذکور متاثر از امید زندگی است. چنانچه میزان های مرگ و میر در سنین سالمندی کاهش یابد نسبت جمعیت در سنین سالمندی افزایش می یابد و این امر در انتقال ساختارهای سنی جمعیت نقش اساسی دارد. براساس طبقه بندی شرایاگ وسیگل، اگر جمعیت 65 ساله و بیشترکمتر از 5درصد باشد آن جمعیت جوان و اگر 5تا10درصد باشد آن جمعیت میانسال و اگر درصد مزبور 10درصد یا بیشتر باشد، جمعیت سالمند محسوب می شود.(همان,8)

2-ضریب سالمندی

ضریب سالمندی از تقسیم جمعیت 65ساله و بیشتر بر روی جمعیت زیر 15 محاسبه می شود. براساس طبقه بندی شرایاک وسیگل، اگر شاخص مزبور بین 15تا30باشد جمعیت میانسال و اگر30 یا بیشتر باشد، جمعیت سالمنداست .

یافته ها: گروه های عمده سنی                                                                                            

بررسی گروه های عمده سنی در گیلان  نشان می دهد، سهم گروه سنی 0-14ساله، ازسال 1345 در استان گیلان بتدریج کاهش یافته تا این که در سال 1395به 17.8درصد رسیده است. این رقم از رقم متناظر کشور برای گروه سنی مذکور 6.2 درصد کمتر و در بین استانهای کشور در رتبه سی و یکم قرار دارد. در مناطق شهری و روستایی نیز بترتیب 17.9و17.6درصد جمعیت دراین گروه سنی قرارگرفته اند. گروه سنی0-14ساله مصرف کننده محسوب می شوند. این گروه در تولید نقش چندانی ندارند.

وضعیت گروه سنی 15-64 ساله که گروه تولید کننده هستند نشان می دهد از سال 1345بتدریج بر تعداد و درصد این گروه افزوده شده است و درسال 1395درصد این گروه سنی در استان برابر                                                                   73.3 و در کشور 69.9 درصد است که رقم استان 3.4 درصد از رقم متناظر در کشور  بیشتر است. سهم این گروه سنی در نقاط شهری استان برابر 74.8درصدکل جمعیت شهری و در نقاط روستایی استان در سال1395 برابر 70.80درصداست                                                                 

اما همین بررسی در مناطق روستایی کشور و استان بترتیب ارقام 6.1 و 11.6را نشان می دهد که حکایت از سالمندی جمعیت بویژه درروستاهای گیلان دارد که بی شک بر نیروی کار و تولید تاثیر می گذارد .

بررسی ضریب سالمندی جمعیت در سال 1395 رقم 49.9 در مناطق شهری 40.7 ودر مناطق روستایی 66.1 را نشان می دهد که حاکی از سالمندی جمعیت بویژه در مناطق روستایی گیلان  است.

از سوی دیگر کاهش زاد و ولد که یکی از عوامل موثر در رشد جمعیت است نیز از چالش های عمده جمعیت در ایران و گیلان محسوب می شود. گیلان بیشترین میزان متوسط رشد سالانه را در دهه 55-1365 با 2.78درصد تجربه کرده است که اگر میزان متوسط رشد برای استان ثابت می ماند در مدت 25 سال جمعیت استان دو برابر می شد یعنی در سال 1390 جمعیت استان بالغ بر چهار میلیون نفر می شد. از دهه 75-1385 متوسط رشد جمعیت استان کاهش یافت و از 0.7درصد به 0.4 درصد در پنجسال 90-1395 رسید. البته برای بررسی دقیق تر لازم است شاخص باروری کل نیز مدنظر قرار گیرد که در این مختصر نمی گنجد.

بنابراین کشور و استان دست کم با دوچالش اساسی کاهش زاد و ولد و سالمندی جمعیت روبروست که ادامه کاهش زاد و ولد خود منجر به افزایش سهم جمعیت سالمند خواهد شد.

رشد جمعیت در دهه های گذشته موجب شده است که جمعیت استان درگروه سنی 15-64 ساله بیشتر باشد و حجم نیروی کار افزایش یابد.

استان گیلان بویژه دردهه 55-1365 دارای رشد سریع جمعیت بوده، اگرچه بعد از آن باکنترل رشد باروری از رشد جمعیت کاسته شد اما متولدان سالهای گذشته تاثیر خود را بر ساختار جمعیت گذاشتند و تعداد و درصد بالای جمعیت 15-64 ساله در سال های 85تا 95( 71.5 ٫73.3 و 73.3) ناشی از متولدان دهه مذکور است که با برنامه ریزی درست می شد از این تعداد جمعیت که نیروی کار محسوب می شوند به نحو مطلوب برای چرخاندن چرخ های اقتصادی و تولیدی استفاده کرد. اما متاسفانه از این فرصت بدست آمده استفاده نشد و این فرصت طلایی از دست می رود و نه تنها فرصتی طلایی محسوب نمی گردد بلکه معضلی در پیش روی برنامه ریزان است. از این فرصت طلایی در کشورهای توسعه یافته استفاده شد زیرا در این کشورها در مدت زمان طولانی مرگ و میر و موالید کنترل شد و همگام با رشد جمعیت واقع در سنین کار سرمایه گذاری های لازم نیز صورت گرفت و چون نیروی کار نیز به حد کافی وجود داشت پس فرصتی طلایی محسوب شد.

اما چون کشورهای در حال توسعه هنوز با مشکلات توسعه دست به گریبان هستند به بررسی مسائل مرتبط باسالمندی جمعیت نمی اندیشند و از طرفی با تعداد زیاد جمعیت واقع در سنین فعالیت از یکسو مواجه می شوند که برنامه ریزی درستی هم برای اشتغال، مسکن، بهداشت، اوقات فراغت و...آنها ندارند. از سوی دیگر بطور ناگهانی با پدیده سالمندی جمعیت و دشواری های حاصل ازآن روبرو می شوند . در کشورهای درحال توسعه، سرعت سالخوردگی جمعیت بیشتر است و در مقایسه با کشورهای توسعه یافته مدت زمان کمتری طول می کشد تاجمعیت سالمندان دوبرابر شود. پس این کشورها آمادگی کافی برای رویارویی با این وضعیت را نخواهند داشت و این مسئله به عنوان تغییری در نظام اجتماعی مشکلات بسیاری برای آنان به وجود خواهد آورد.

اکنون استان گیلان با سه مشکل اساسی جمعیتی روبروست:                                                         

اول- کاهش متوسط رشد سالانه جمعیت که خود منجر به سالمندی جمعیت می شود.                                                دوم- تعداد زیاد جمعیت واقع در سنین فعالیت که نیازمند شغل، مسکن، تحصیل، بهداشت اوقات فراغت و... هستند و در آینده بتدریج به گروه جمعیت سالمند خواهند پیوست، در نتیجه بر درصد جمعیت واقع در گروه سنی 65 ساله و بیشتر استان و مناطق آن در سال های آینده افزوده خواهد شد.

سوم-سالمندی جمعیت استان، در حال حاضر این گروه نیازمند برنامه ریزی ویژه هستند. بویژه در حوزه بهداشت و درمان، نگهداری از سالمندان، اوقات فراغت سالمندان، مبلمان شهری با تاکید بر سالمندان و کودکان و نظایر آن.

                                              *فرشته طالش انساندوست

«معاون اسبق آمار و اطلاعات سازمان مدیریت وبرنامه ریزی گیلان»