17 فروردین 01 - 00:01  | 1246 بازدید

گیلان فردا-، شهلا ابراهیم زاده اصلی- موضوع سومین گفتگو از اولین فصل "پرونده سند آمایش گیلان"، بر چیستی و مفهوم آمایش و همچنین ویژگی های برجسته این سند تاکید دارد. گفتگویی که با آقای مجید حسینی نثار، دکترای مسایل اجتماعی ایران و کارشناس برنامه ریزی کشوری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان انجام شده است در ادامه به نظرتان می رسد:

در تعریف آمایش گفته اند معادل "برنامه توسعه فضائی" است، لطفا کمی در این مورد توضیح بفرمایید.

واقعیت این است که به‌رغم وجود پیشینه هفتادساله برنامه ­ریزی توسعه ملی در ایران و نیز تهیه و اجرای برنامه­ ریزی­ های متعدد منطقه­ ای، ناپایداری در استان­ های کشور مشاهده می ­شود. در پاسخ به این وضعیت، نوع متفاوتی از برنامه ­ریزی که کاستی­ ها را جبران نماید، با عنوان "برنامه­ ریزی توسعه فضائی" در سطوح متفاوت ملی و منطقه­ ای به کار گرفته شده است. در واقع برنامه آمایش سرزمین، سندی است

که برای تحقق توسعه پایدار فضایی، در چارچوب چشم انداز، اهداف توسعه ملی و جهت گیری­های آمایش سرزمین، به سازماندهی فعالیت‌های مختلف در فضا و در جهت نیل به بهینه کردن روابط انسان، فضا و فعالیت‌ها می‌پردازد. این برنامه با رویکردی توسعه­ گرا، مشارکت‌جو، انعطاف ­پذیر و آینده­ نگر  در افق 1415تهیه شده است.

با توجه به چالش های پیش روی توسعه استان، آمایش استان گیلان چگونه طراحی شده است؟

سند آمایش استان گیلان به سه پرسش راهبردی پاسخ می‌دهد:

 الف) در حال حاضر استان چه موقعیتی دارد؟ (ارائه تحلیل از نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها و اینکه در تداوم وضع کنونی، کجا می‌رود؟)؛

ب) استان به کجا می‌خواهد برود (چشم‌انداز، اهداف اصلی، اولویت‌های مبتنـی بـر جهت‌گیری‌های آمایش)؛

پ) استان چگونه به اهداف تعیین‌شده دست می‌یابد؟ (برنامه و نقشه راه توسعه فضائی پایدار)

مطالعات آمایش سرزمین در استان گیلان چه ویژگی هایی دارد؟

این مطالعات با دو رویکرد اصلی انجام شده و پیگیری می شوند.

نخست با رویکرد مشارکتی، شامل استفاده حداکثری از ظرفیت ها و توانمندی های کارشناسی دستگاه های اجرایی و صاحب نظران استان که از راه های متفاوت و در قالب برگزاری 110 جلسه، محقق شده است. بهره مندی از ساختار کارشناسی گروه های تخصصی شکل گرفته جهت تدوین برنامه ششم توسعه استان گیلان( در سال 1395) و همچنین، برخورداری از ظرفیت های کارشناسی جدید.

بارگذاری آخرین گزارش های دریافتی از مجری در سایت سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان جهت مطالعه، بررسی و آمادگی برای ارایه نظرات پیشنهادی در جلسات حضوری برگزاری جلسات موضوعی آمایش در دستگاه های اجرایی استان جهت دریافت نظرات و پیشنهادهای کارشناسان دستگاه های اجرایی مانند جلسات برگزار شده در اداره کل حفاظت محیط زیست، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، راه و شهرسازی و غیره. برگزاری جلسات با نخبگان استان در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و دریافت نظرات پیشنهادی و همچنین ابلاغ آن برای اعمال اصلاحات با حضور مجری محترم برگزاری جلسات با فرمانداران و نمایندگان مجلس.

دوم با رویکرد کیفی ­سازی محتوا در چارچوب شرح خدمات مصوب آمایش؛ از طریق استفاده از آخرین رویکردهای نظری آمایش، به­ هنگام سازی داده ها، جداول، نقشه ها و غیره.

در چشم انداز سند آمایش سرزمین گیلان الگوی سبز- آبی برجسته شده است.

بله، الگوی توسعه در چشم انداز برنامه آمایش استان گیلان، الگوی سبز- آبی است که دارای دو رکن اصلی است:

الگوی توسعه سبز: شالوده الگوی توسعه سبز بر اقتصاد سبز است، اقتصادی که هزینه های محیط‌زیستی را در حسابداریِ هزینه و فایده‌ها به حساب آورده و فرایند چرخه‌ای اقتصاد (که پس از هر تولیدی باید بازگشتِ محصولات به چرخه طبیعت و امکان استفاده پایدار فراهم شود) را در نظر می‌گیرد. به بیان دیگر، پیشران الگوی توسعه سبز، اقتصاد سبز است که عدالت اجتماعی و محیط‏زیست پایدار را در کنار پیشرفتِ اقتصادی هدف قرار می‏دهد.

الگوی توسعه آبی: اقتصاد آبی شامل فعالیت ­هائی است که از منابع، فضا، محیط ­زیست، فرآورده ­های دریا استفاده می­ کنند و نیز فعالیت­ هائی که کالا و خدمات برای این فعالیت­ ها تامین می ­نمایند. اقتصاد آبی پنج بخش متداول (حمل‌ونقل، صنایع دریائی، شیلات، نفت و گاز، گردشگری ساحلی و خدمات آن‌ها) و پنج بخش نوین (کشاورزی دریائی، انرژی­ های تجدیدپذیر، زیست­ فناوری، معادن زیردریائی، گردشگری دریائی و خدمات آن‌ها) را دربر می­ گیرد.

برای تعمیم نتایج و دستاوردهای آمایش به حوزه عمومی چه اقداماتی باید انجام شود؟

مهم ترین اقدام برای تعمیم نتایج و دستاوردهای آمایش، پی ریزی گفتمان آمایش سرزمین به عنوان میثاقی جمعی است. در این راستا ارتقای ظرفیت‌های نهادی به ‌ویژه تغییر در برخی رویه‌ها و روابط بین سازمانی، تقویت نقش رسانه‌های محلی استان به‌ عنوان دیده ­بان برنامه‌های توسعه استان، تقویت مدیریت برنامه‌ریزی آمایش سرزمین و استقرار نظام جامع آموزش آمایش سرزمین، بررسی پیشرفت برنامه آمایش استان توسط نهاد دائم پایش و ارزیابی برنامه آمایش استان، تعامل با مراکز تحقیقاتی و متخصصین حوزه برنامه‌ریزی فضایی، افزایش اختیار و واگذاری بیشتر امور محلی به نهادهای شهرستانی، تشکیل اتاق فکر نخبگان شهرستان‌های استان گیلان و مجمع مشورتی نخبگان استان گیلان باید با دقت مورد توجه قرار گیرد.

همچنین تشکیل نظام زیرساخت یکپارچه اطلاعات (دولت الکترونیک) به‌ ویژه زیرساخت اطلاعات مکانی(ساترا ) در سطح استانی و شهرستانی، ایجاد پایگاه اطلاعاتی مدیریت آمایش سرزمین جهت اطلاع رسانی فرآیند اجرای برنامه آمایش استان، تشکیل دبیرخانه برنامه آمایش استان در درون دستگاه‌های اجرایی استان، ارایه گزارش توسط سازمان‌ها و نهادهای ذیربط در خصوص انطباق برنامه‌ها و فعالیت‌های آن‌ها با جهت‌گیری‌ها، راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های آمایش استان و تهیه و تصویب ساز وکار پیشنهادی برای مشارکت نهادهای بخش خصوصی و مردمی در کارگروه‌ها و شوراهای تخصصی توسط شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان بسیار مهم است.

نظارت و ارزیابی برای محقق شدن سند آمایش چگونه خواهد بود؟

مهم ترین اصل در ایجاد نهاد پایش و ارزیابی توسعه پایدار استان، تعهد و حمایت سیاسی- اداری نهادها و مقامات عالی رتبه مدیریت استان است. این تعهد باید از جنبه ساختاری به گونه ای باشد که مقامات ارشد اداری استان از جمله استاندار، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، مدیران کل ادارات استان و همچنین مسئولین دیگر نهادهای قدرت در استان، تا مرحله نهادینه شدن از آن حمایت کنند.

بنابراین نهاد پایش و ارزیابی برنامه آمایش استان، نهادی کاملاً دولتی نخواهد بود. بلکه نهادی عمومی و مدنیِ مستقل است که صاحب نظران و کارشناسانی از بخش های دولتی و خصوصی در آن حضور دارند تا از این طریق به صورت مستمر به رصد فرآیند توسعه استان، پایش و نظارت بر اجرای برنامه آمایش استان بپردازند.

آیا نقش صاحبنظران و نخبه گان نیز در فرآیند نظارت و پایش لحاظ شده است؟

بله، نهاد پایش و ارزیابی برنامه آمایش استان علاوه بر در برگرفتن برخی از نهادهای رسمی مدیریت استان، شکل دهنده شبکه ای از نخبگان و صاحبان اندیشه استان است تا بتواند زمینه های تعامل فکر بین صاحبان اندیشه و تخصص را در استان فراهم آورد و به عنوان بازوی مشورتی نهادهای مدیریتی، اجرایی و شورایی استان عمل کند.

در استقرار هر نظام و سازوکار مدیریتی جدید از جمله نظام پایش و ارزیابی برنامه آمایش استان، وجود ظرفیت های نهادی، سازمانی، فردی،سخت افزاری و نرم افزاری از الزامات اجتناب ناپذیر برای تحقق اهداف است. بنابراین اجرای برنامه های آموزشی توانمندسازی نهادهای مدیریتی استان از جمله ضرورت هایی است که می بایست در دستور کار نهادهای متولی توسعه استان قرار گیرد. معاونت توسعه و مدیریت منابع انسانی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان با همکاری نهاد پایش و ارزیابی برنامه آمایش استان و سایر نهادهای تخصصی (شرکت مهندسین مشاور تهیه کننده طرح آمایش استان و دانشگاه ها) باید در این رابطه ایفای نقش نمایند.

آیا می توان امیدوار بود با توجه به سند آمایش استان، اقتصاد آبی در گیلان رونق یابد؟

در سند آمایش استان تلاش شده تا همه ظرفیت ها و پهنه های استان مورد توجه قرار گیرد. طبیعتا توجه به اقتصاد دریا واقتصاد آبی موجب افزوده شدن به فضای حیاتی گیلان می شود(منبعی که تا کنون بهره ­برداری ناچیزی داشته و برخلاف سرزمین اشباع شده جای رشد دارد) و در بخش های مختلف از جمله کمک به تامین انرژی، ترابری، مواد معدنی، آب آشامیدنی، تفریح، غذا، دارو و سلامت نقش خواهد داشت.

لطفا در مورد نواحی چهارگانه برنامه ­ریزی در آمایش هم کمی توضیح دهید.

مطالعات آمایش استان، با استناد به ویژگی­ های همگنی جغرافیایی، همگرایی اقتصادی و همایندی ویژگی­ های اجتماعی و فرهنگی ساکنان، فضای استان را به چهار پهنه همگن تفکیک کرده است که در این پهنه‌ها فراتر از عامل همگنی، بر عواملی مانند کارکرد درونی، تاثیرگذاری بیرونی، شدت و کیفیت روابط و شبکه‌ای بودن آن ها نیز تاکید شد است. نواحی چهارگانه آمایش استان نیز عبارتند از:

ناحیه شماره 1 (ناحیه غربی): این ناحیه شامل شهرستان‌های آستارا، طوالش و رضوانشهر است.

ناحیه شماره 2 (ناحیه مرکزی): این ناحیه شامل شهرستان‌های رشت، بندر انزلی، صومعه‌سرا، ماسال، فومن، شفت است.

ناحیه شماره 3 (ناحیه شرقی): این ناحیه شامل شهرستان‌های آستانه اشرفیه، لاهیجان، لنگرود، رودسر، املش و سیاهکل است.

ناحیه شماره 4 (ناحیه جنوبی): این ناحیه شهرستان رودبار را در بر می‌گیرد.

در مطالعات آمایش، سیاست های آمایشی( اعم از رشد، توسعه، پالایش و تثبیت) بر اساس تقسیمات طبیعی پنج گانه( دریا، ساحل، جلگه، کوهپایه و کوهستان) و همچنین، تخصص ها و اولویت های بخش های مختلف کشاورزی، صنعت، خدمات و غیره در نواحی چهارگانه در افق 1415 مشخص شده است.

در مورد نقش استان گیلان در تقسیم کار ملی و منطقه ای چه نظری دارید؟

 گیلان با برخورداری از نیروی انسانی تحصیلکرده و متخصص، سطح بالای فرهنگ عمومی و نرخ بالای مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان، به لحاظ سرمایه انسانی مورد نیاز برای پیمودن مسیر توسعه، از وضعیت مطلوبی برخوردار است. افزون بر این، وجود منابع طبیعی سرشار، اکوسیستم های با ارزش، خاک های حاصلخیز به همراه بارندگی کافی، استان گیلان را به منطقه مناسبی برای انجام فعالیت های کشاورزی تبدیل کرده است، چنانکه طیف گسترده‌ای از محصولات زراعی، باغی، دام، طیور و آبزیان در این استان تولید می‌شود. قرار گرفتن استان گیلان در مسیر فرا قاره‌ای کریدورهای بین المللی حمل و نقل، توان ارائه خدمات پیشرفته بندری، گمرکی و حمل و نقل شامل دریایی، ریلی، جاده‌ای و هوایی و وجود تنها منطقه آزاد تجاری -صنعتی شمال کشور (بندرانزلی)، بازارچه مرزی و مناطق ویژه اقتصادی آستارا و لاهیجان، این استان را به کانون اقتصادی رو به رشد ملی و فراملی در شمال کشور تبدیل کرده است. برخورداری از مزیت رقابتی صنعتی ناشی از موقعیت ژئو اکونومیک (نزدیک بودن به پایتخت و هم جواری با کشورهای آسیای میانه) و متصل به کارکرد تجاری در حال رشد استان و نیز وجود زیرساخت های قدرتمند خدمات پشتیبان تولید و بسترهای لجستیکی مناسب با محوریت منطقه آزاد تجاری- صنعتی بندرانزلی، امکان توسعه صنایع صادرات محور با رویکرد صادرات مجدد و توسعه صادرات غیر نفتی را در استان بوجود آورده است. همچنین، وجود جاذبه های گردشگری طبیعی (از جمله سواحل دریای خزر، تالاب ها و آب‌بندان های متعدد، نواحی جنگلی، آبشارها)، جاذبه های تاریخی (نظیر شهرک ماسوله، قلعه رودخان)، فرهنگی ( بقاع متبرکه نظیر مرقد سید جلال الدین اشرف)، صنایع دستی متنوع و بازارهای محلی، همواره استان گیلان را در صدر مقاصد جذاب گردشگری در کشور قرار داده است. بر این اساس، استان گیلان با مجموعه دارایی های ملموس و ناملموسی که در اختیار دارد و نیز نظام اقتصادی- اجتماعی ویژه‌ای که هماهنگ با پتانسیل­ های سرزمینی آن تمایز یافته، در صدد است تخصص های خود را به طور حرفه‌ای بهبود و توسعه داده و در حرکت کلی کشور به سوی توسعه نقشی موثر و پیشرو ایفا نماید.