گیلان فردا، سلمه بنا متجدد*- استان گیلان با موقعیت جغرافیایی ویژه، اقلیم معتدل و چشم‌اندازهای طبیعی، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری کشور است. طبق آمار رسمی، تنها در پایان شهریور، بیش از ۱٫۹ میلیون نفر وارد استان شدند. حضور این حجم مسافر، علاوه بر فشار بر زیرساخت‌های حمل‌ونقل و اقامت، بار زیست‌محیطی قابل توجهی ایجاد می‌کند که مهم‌ترین نمود آن در حوزه پسماند جامد شهری و روستایی است.
برآورد بار پسماند گردشگری
سرانه تولید پسماند در ایران: ۷۰۰ گرم تا ۱ کیلوگرم در روز است که در سفرها و اقامت‌های چندروزه، سرانه تولید پسماند به بیش از یک کیلوگرم در روز افزایش می‌یابد. با فرض هر مسافر یک کیلوگرم در روز و اقامت چهارروزه، در پایان شهریور بیش از ۷۶۰۰ تن پسماند در استان تولید شده است.این حجم پسماند، چندین برابر ظرفیت روزانه برخی شهرستان‌هاست و بحران زباله را از جمعیت بومی فراتر می‌برد.
مسائل کلیدی:
• فقدان لندفیل‌های استاندارد و دفن غیر بهداشتی، انباشت زباله در مناطق حساس مانند سراوان
• تهدید منابع طبیعی استان شامل تالاب‌ها، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و سواحل خزر
• رهاسازی زباله توسط گردشگران در حاشیه جاده‌ها و طبیعت
چالش‌های اصلی
1. ظرفیت ناکافی پردازش و بازیافت: زیرساخت‌های موجود حتی برای شرایط عادی پاسخگو نیستند.
2. پراکندگی مکانی تولید زباله: بخش زیادی از پسماند در جنگل‌ها، سواحل و حاشیه جاده‌ها رها می‌شود و جمع‌آوری آن دشوار و پرهزینه است.
3. کمبود فرهنگ‌سازی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی: رفتار مصرفی ناپایدار گردشگران، نقش مهمی در بحران دارد.
4. فقدان نظام مالی پایدار: مدیریت پسماند گردشگری هزینه‌بر است و منبع درآمد مشخصی ندارد.
راهکارهای سیاستی و مدیریتی
اقدامات کوتاه‌مدت
• ایجاد ایستگاه‌های موقت جمع‌آوری زباله در محورهای ورودی و خروجی استان
• توزیع کیسه‌های جمع‌آوری و کمپین‌های عمومی مانند "زباله را با خودت ببر"
• استقرار مخازن تفکیک پسماند در مبدا، به‌ویژه در نقاط گردشگری پر ازدحام
اقدامات میان‌مدت
همکاری با بخش خصوصی و NGO ها برای آموزش چهره به چهره، جمع‌آوری و پردازش پسماند در ایام اوج سفر
طراحی نظام عوارض گردشگری برای تأمین مالی مدیریت پسماند
ایجاد ایستگاه‌های پردازش محلی کوچک در شهرستان‌های پرمسافر
اقدامات بلندمدت
• تدوین «طرح جامع مدیریت پسماند گردشگری گیلان» با مشارکت شهرداری‌ها و جوامع محلی
• توسعه ظرفیت‌های بازیافت و استفاده از فناوری‌های نوین
• نهادینه‌سازی آموزش و فرهنگ‌سازی زیست‌محیطی از طریق رسانه‌ها و محتوای دیجیتال
نتیجه‌گیری
تجربه اخیر نشان می‌دهد که مدیریت پسماند در استان‌های گردشگرپذیر نیازمند نگاه پویا است. بدون سیاست‌های پیشگیرانه و ساختارهای نهادی مناسب، ورود میلیون‌ها مسافر می‌تواند بحران پسماند را به مرز غیرقابل کنترل برساند. تلفیق دانش علمی، مدیریت یکپارچه و مشارکت مردمی برای طراحی و اجرای الگوی نوین مدیریت پسماند گردشگری در گیلان ضروری است.

(مطلب ارسالی * کارشناس ارشد آلودگی های محیط زیست)
(عکس از خبرگزاری ایرنا)