گیلان فردا*-کتاب «اطلس تاریخی سادات ایران- سادات گیلان» از آغاز ورود تا پایان قرن نهم هجری قمری، تألیف رسول سعیدی‌زاده، توسط بنیاد پژوهش های اسلامی مشهد منتشر شد. این کتاب اثری نوآورانه و مستند در حوزه تاریخ اجتماعی و جغرافیای فرهنگی شمال ایران است که توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ محلی و خاندان‌های مذهبی را جلب کرده است.
این اثر با اتکا به اسناد تاریخی، نسب‌نامه‌ها، منابع مکتوب و داده‌های میدانی، تصویری دقیق از روند مهاجرت، استقرار و نقش‌آفرینی سادات در مناطق مختلف گیلان از آغاز ورود تا پایان قرن نهم هجری قمری ارائه می‌دهد. انتشار این اثر نه‌تنها خلأ جدی مطالعات تاریخی این خطه را پوشش می‌دهد، بلکه افق نوینی برای درک پیوندهای فرهنگی، مذهبی و اجتماعی سادات با ساختار تاریخی گیلان می‌گشاید.

پیمایش میدانی در کنار مطالعات کتابخانه‌ای و تطبیق و گمانه‌زنی درباره مدفونین بقاع متبرکه با استفاده از سند و مدرک، از ویژگی‌های برجسته این اثر به شمار می‌رود. در این پژوهش، تلاش شده مکان‌های باستانی استان گیلان که حتی برای بسیاری از گیلانی‌ها ناشناخته‌اند با مکان‌ها و نام‌های جدید تطبیق داده شوند.
پژوهش پیشِ رو به معرفی تاریخی سادات منطقه گیلان از آغاز ورود به دیلمستان و گیلان قدیم در قرن دوم هجری تا پایان قرن نهم هجری اختصاص دارد، گرچه گاه به ضرورت و به‌صورت محدود به علویان پس از این دوره نیز اشاره شده است. در این اثر از ۱۶ خاندان معروف و ۶۴ شخصیت علوی گیلان سخن به میان آمده است. توجه ویژه‌ای به سادات دو منطقه، شرق گیلان (بیه‌پیش) و غرب گیلان (بیه‌پس) شده است، اما بیشترین تمرکز بر سادات شرق گیلان قرار دارد.
در تنظیم مطالب، ترتیب انسابی و تاریخی رعایت شده و ضمن بررسی رویدادهای سیاسی، جنبه‌های دینی و مذهبی هر یک از خاندان‌ها نیز مورد تأکید قرار گرفته است. تعیین زمان نخستین ورود علویان به گیلان، معرفی کانون‌های استقرار سادات، پیمایش میدانی مرتبط با هر مزار و تطبیق آن‌ها با اسناد و مدارک، از ویژگی‌های بارز این اثر هستند.
در این پژوهش، سعی شده مکان‌های باستانی استان گیلان که برای بسیاری همچون گیلانی‌ها ناشناخته‌اند با نام‌ها و مکان‌های جدید تطبیق داده شوند. توضیح برخی از نام اماکن و واژگان محلی همراه با صورت لاتین آن‌ها در پاورقی از دیگر ویژگی‌های این اثر محسوب می‌شود.

این کتاب شامل بخش مقدماتی و کلیات مفاهیم تحقیق، چهار فصل اصلی و سه پیوست است. در فصل نخست، آغاز ورود علویان به منطقه دیلمستان و گیلان تبیین شده است؛ فصل دوم کانون‌های استقرار سادات در دیلمستان و گیلان را معرفی می‌کند؛ فصل سوم به خاندان‌های حکومتگر سادات در گیلان می‌پردازد و فصل چهارم پنج بقعه و مزار متعلق یا منتسب به سادات گیلان را معرفی می‌کند. در پایان، سه پیوست حاوی نسب‌نامه‌ها، نقشه‌های مهاجرت و تصاویر مزارات برای تسهیل مطالعه خوانندگان ارائه شده است.
(*مطلب ارسالی از رسول سعیدی‌زاده)