گیلان فردا، شهلا ابراهیم زاده اصلی-مدت ها بود که می خواستم به استاد واهانیان زنگ بزنم و وقتی را برای مصاحبه هماهنگ کنم. اما آن فرصت دلخواه و فراغ بال میسر نشده بود. با توجه به حس خوبی که در مصاحبه های قبلی (برای روزنامه گیلان امروز، مجله گیلان فردا و پایگاه خبری مرور) با ایشان داشتم می خواستم از وی درخواست کنم تمام زمان مصاحبه را فقط از رشت قدیم حرف بزند. صحبت های قبلی ایشان در مورد رشت بسیار دلنشین بود و مخاطبان علاقمند را برای آشنایی با تاریخچه شهر رشت علاقمندتر کرده بود. در مصاحبه های قبلی که با ایشان داشتم از نقشه های ارزشمند و قدیمی شهر رشت گفته بود و حالا خوشبختانه کتاب ارزشمندی در این زمینه به چاپ رسانده بودند. به همین خاطر وقتی به مراسم رونمایی از کتاب «رشت؛ به روایت پنج نقشه تاریخی» دعوت شدم، فرصت را غنیمت شمردم و برای تجدید دیدار با فرهیختگان شهر به سازمان نظام مهندسی گیلان رفتم. خیلی ها برای مراسم رونمایی از کتاب استاد آمده بودند. عزیزان استاد و پیشکسوت اهالی فرهنگ و ادب از جمله آقایان محمدتقی پوراحمد جکتاجی، هوشنگ عباسی و کیهان خانجانی در مراسم حضور داشتند. آقای رضا نوزاد، پسر زنده یاد استاد نوزاد هم بودند. آقایان دکتر هاشم موسوی، دکتر روشن بابایی، مومن صالحی و محمدحسن عاقل منش، سیدحسین رضویان از اعضای شورای شهر هم آمده بودند. و در یک کلام جمع فرهنگ دوستان، مهندسان، معماران، نویسندگان و پژوهشگران جمع بود.

به گفته استاد واهانیان در رشت  هفت محله «خمیران کیاب»، «کیاب چمارسرا»، «استادسرا»، «بازار»، «صیقلان»، «زاهدان» و «خمیران زاهدان»، وجود داشته و دارد. این استاد و معمار پیشکسوت با اشاره به اینکه بعضی از جاها به اشتباه محله نام گرفته در حالی که در واقع فقط یک گذر بوده اند، گفت: اسناد مرزبندی هفت محله رشت موجود است.

گفتنی است این رویداد روز چهارشنبه هفتم خردادماه ۱۴۰۴ ساعت ۱۷با همکاری نهادهایی چون شورای اسلامی شهر و شهرداری رشت، سازمان نظام مهندسی استان گیلان و ناشر کتاب، نشر فرهنگ ایلیا برگزار شد.

***

بخشی از مصاحبه گیلان فردا با استاد روبرت واهانیان که سال 1396 در  این مجله به چاپ رسیده بود.

اولین نقشه رشت؛

استاد واهانیان: یکی از ارزشمندترین اسناد فرهنگی تاریخی و علمی شهر رشت، نقشۀ این شهر است که در سال ۱۲۸۷ هجری قمری معادل  سال 1249 هجری شمسی به دست ذوالفقارخان مهندس، سرهنگ توپخانه، در زمان حکمرانی میرزا عبدالوهاب خان آصف الدوله در گیلان، به دستور ناصرالدین شاه تهیه شده است. ذوالفقارخان نقشه را آنطور که در پایین آن نوشته در طول نه ماه و هشت روز به پایان برده است.هر میلی‌متر روی نقشه مذکور برابر سه ذرع است. ذوالفقارخان مهندس در پایین نقشه در کنار مقیاس خطی آن چنین می‌نویسد: «این مقیاس از روی متر برداشته شده و هر میلی‌متر سه ذرع است. پس نسبت این مقیاس به ذرع مثل نسبت یک به سه هزار و یک‌صد و بیست است.»

روبرت واهانیان، معمار و گیلان شناس ، این سند را در مرکز اسنادِ موسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران می یابد که نخستین نقشۀ رشت در دورۀ ناصری بود و بعد از مطالعه و بررسی جزئیات این نقشه می گوید: ذوالفقارخان، با کمک گرفتن از فرزندان اعیان و اشراف، 140 سال پیش در رشت، با دستگاه تئودولیت و با وسواس ویژه، رشت را نقشه برداری کرد و یافته های خود را با وسواس تمام، در مدت نه ماه و چند روز، با ذکر کلیۀ جزئیات در نقشه آورده بود. امروزه شاید باورپذیر نباشد که نقشه های هوایی، با تمام ابزارهای علمی، نمی توانند آن کنند که ذوالفقارخان مهندس با نقشه برداری میدانی از شهر رشت تهیه کرده است.

***

یادآوری؛ روبرت واهانیان در 7 مرداد سال 1316 (1937 میلادی) در یک خانواده ارمنی متولد شد. مادر او اهل تبریز و پدرش اصالتا از ارمنیان مهاباد بود. واهانیان تا کلاس ششم را در دبستان اسدی تبریز که یک مدرسه ارمنی بود درس خواند و سپس به دبیرستان فردوسی رفت.

واهانیان در دبیرستان رشته ی ریاضی خواند. وی در سال ۱۳۴۶ نیز از رشته معماری دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و در بخش خصوصی فعالیت کرد. در پاییز همان سال دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران دوره ی 5 ساله رشته ی شهرسازی را آورد و واهانیان آن را نیز طی کرد. واهانیان از سال 1366 در رشت ساکن شد و مسئولیت های بسیاری را در این شهر بر عهده گرفت. او در دهه ی 70 در دوره شورای شهر اول و دوم، مسئولیت مرمت و بازسازی ساختمان مسکونی اولین شهردار رشت، حاج «میرزا خلیل رفیع» را برعهده گرفت و پس از اتمام این بازسازی این عمارت ساختمان اصلی شورای شهر رشت شد. مرمت و بازسازی برج ساعت ساختمان شهرداری رشت در سال 1369، مرمت و بازسازی خانۀ قدیمی خاندان اخوان ـ پورعباس (خانه شورای اسلامی شهر رشت) در سال ۱۳۸۲ از جمله فعالیت های وی است.