گیلان فردا، *سلمه بنا متجدد-در سال‌های اخیر، فعالیت‌های پاکسازی طبیعت توسط سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های داوطلب به‌عنوان یکی از اقدامات نمادین در ارتقای آگاهی زیست‌محیطی گسترش یافته است. با این‌حال، بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که فاصله زمانی بین رهاسازی زباله در محیط و جمع‌آوری آن، دوره‌ای بحرانی از نظر اثرات تخریبی بر اکوسیستم است.

این مقاله به بررسی علمی اثرات زباله‌های رهاشده پیش از پاکسازی و ضرورت تغییر رویکرد از «پاکسازی پس از آلودگی» به «پیشگیری از آلودگی» می‌پردازد.

مقدمه

در دهه‌های اخیر، پاکسازی طبیعت به‌عنوان فعالیتی داوطلبانه برای ارتقای آگاهی عمومی مورد توجه قرار گرفته است. با وجود ارزش فرهنگی و اجتماعی این اقدامات، تکرار مداوم صحنه‌های آلودگی پس از هر پاکسازی نشان می‌دهد که مشکل اصلی، نبود «پاک‌کننده» نیست، بلکه نبود «نریزنده» است. احترام به طبیعت تنها با رفتار مسئولانه در مبدا پسماند محقق می‌شود، نه صرفاً با جمع‌آوری آن در انتها.

 دوره بحرانی میان رهاسازی و پاکسازی زباله

زمان بین رهاسازی زباله و جمع‌آوری آن، مرحله‌ای کلیدی در شکل‌گیری اثرات زیست‌محیطی است. در این بازه، فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی متعددی رخ می‌دهد که منجر به انتشار آلاینده‌ها در خاک، آب و هوا می‌شود.

آزادسازی آلاینده‌ها و تخریب فیزیکی-شیمیایی

زباله‌های پلاستیکی و ترکیبات مصنوعی در معرض تابش خورشید، بارش باران، تغییرات دما و فعالیت میکروبی دچار تخریب تدریجی می‌شوند. این تخریب‌ها موجب تولید ریزپلاستیک‌ها، لیچِیت‌های سمی و آزادسازی افزودنی‌های شیمیایی می‌شود. این ترکیبات می‌توانند وارد منابع آب سطحی و زیرزمینی شده و آثار بلندمدتی بر سلامت خاک و اکوسیستم بگذارند.

 اثرات زیستی بر حیات‌وحش و زنجیره غذایی

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که حیوانات زباله‌ها را با منابع غذایی اشتباه می‌گیرند یا در میان آن‌ها گرفتار می‌شوند. حتی پس از جمع‌آوری زباله‌های درشت، ذرات میکروپلاستیکی حاصل از تجزیه در محیط باقی می‌مانند و وارد زنجیره غذایی می‌شوند .

پیامدهای رفتاری و ادراکی

حضور زباله در مناظر طبیعی موجب آلودگی بصری و کاهش حس تعلق و مسئولیت‌پذیری انسان نسبت به محیط می‌شود. از منظر روان‌شناسی محیطی، مناظر آلوده می‌توانند چرخه‌ای از بی‌تفاوتی و رفتارهای تکراری در آلودگی ایجاد کند.

نتیجه‌گیری

اگرچه فعالیت‌های پاکسازی در افزایش حساسیت اجتماعی نقش دارند، اما از منظر علمی نمی‌توان آن‌ها را راه‌حل نهایی دانست. در واقع فرآیند آلودگی پیش از آغاز پاکسازی شروع شده و بسیاری از اثرات زیست‌محیطی در همان بازه زمانی شکل می‌گیرند.

بر اساس اصول هرم مدیریت پسماند، پیشگیری از تولید زباله در مبدا، مؤثرترین رویکرد در مدیریت زیست‌محیطی است. بنابراین، تمرکز سیاست‌ها باید بر تغییر رفتار انسانی و فرهنگ‌سازی مداوم در جهت نریختن زباله باشد.

پیشنهادها

• ادغام شاخص «زمان تأخیر تا پاکسازی» در برنامه‌ریزی‌های سمن‌ها به‌منظور کاهش اثرات تخریبی
• اجرای سیاست‌های تشویقی و بازدارنده برای رفتار صحیح در طبیعت‌گردی
• آموزش‌های مستمر در مدارس و رسانه‌ها برای نهادینه‌سازی اصل "پیشگیری بر پاکسازی مقدم است"
• انجام پژوهش‌های بومی برای ارزیابی اثرات واقعی زباله‌های رهاشده پیش از جمع‌آوری

(عکس ها از اینترنت)