3 مهر 00 - 00:07  | 876 بازدید

گیلان فردا- مقدمه:

1. یکی از مهمترین موضوعات روز جمعیتی که توجهات زیادی را به خود جلب کرده است، سالمندی جمعیت است.گسترش مراقبت ­های بهداشتی اولیه، بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و پیدایش فناوری های جدید پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری­ ها، موجب افزایش جمعیت افراد 60 ساله به بالا شده است که این افراد طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت سالمند نامیده می­ شوند.
2. بسیاری از کشورهای توسعه ­یافته، امروزه ساخت جمعیتی سالمند دارند، در حالی که برخی کشورهای در حال توسعه، در آستانه ورود به مرحله سالمندی جمعیت هستند و البته بسیاری از این کشورها هنوز ساخت جمعیت بسیار جوانی دارند. با این همه، در فرآیند انتقال جمعیت، انتظار می­ رود که این کشورها، این فرآیند را طی نمایند. به بیانی دیگر، سالمندی جمعیت، پدیده فراگیری است که همه کشورها را با شدت و ضعف در بر خواهد گرفت. حدود ده درصد جمعیت جهان در سال 2000 را سالمندان تشکیل می ­دادند و پیش ­بینی شده است که این رقم تا سال 2050 به 21 درصد خواهد رسید و در واقع از هر 5 نفر، 1 نفر سالمند خواهد بود( بندیرل^[2] 2011 : 262 – 251).
3. در روند انتقال جمعیت، تغییرات شگرفی در ساخت سنی جمعیت پدید می آید که برخی از آن با عنوان انتقال سنی^[3] یاد می­ کنند. بعضی از جامعه ­شناسان و پیری­ شناسان همچون پیتر پیترسون^[4]، بر مبنای همین تغییرات سنی و سالخورده شدن جمعیت از «خاکستری شدن جمعیت»^[5سخن به میان آورده ­اند و آن را ثمره دو عامل در روندهای طولانی جمعیتی دانسته ­اند: اول؛ تمایل به داشتن فرزند کمتر و دوم؛ کاهش مرگ و میر و افزایش امید به زندگی ( گیدنز^[6] ، 2005). البته مهاجرت هم می­ تواند در تشدید یا تخفیف روند سالخوردگی جمعیت نقش داشته باشد.
4. با توجه به این که پدیده سالمندی در تمامی جنبه­ های زندگی جوامع بشری از جمله طیف گسترده­ای از ساختارهای سنی، ارزش ­ها و معیارها و ایجاد سازمان های اجتماعی، تحولات قابل ملاحظه ­ای به وجود می ­آورد، مقابله با چالش ­های فرا راه این پدیده و اتخاذ سیاست­ های مناسب برای ارتقای وضعیت جسمی، اجتماعی و روانی سالمندان، از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر، زندگی جدید و تغییر ساختار خانواده و جامعه سبب شده است نگهداری سالمندان در خانواده، بسیار مشکل باشد. ضمن اینکه سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است که در آن از یک سو، منابع تامین نیازها کاهش می ­یابد و از سوی دیگر وسعت و نوع نیازها و مسایل مترتب بر آن تغییر می ­کند.
5. از طرفی، سالمندی با  مسایل و چالش های خاصی همراه است که این چالش ها، کیفیت زندگی سالمندان را تحت تاثیر قرار می دهد و باید برای آن، چاره اندیشی کرد. سالمندی بخشی از سال­ های طولانی شده عمر خواهد بود که طی آن سالمندان در معرض تهدیداتی نظیر ابتلا به بیماری­ های مزمن، تنهایی، انزوا، برخوردار نبودن از حمایت ­های اجتماعی و بسیاری مشکلات دیگر بوده و به دلیل ناتوانی­ های جسمی، ذهنی و نارسایی­ های شدید جسمی و روانی، در موارد زیاد استقلال فردی سالمندان از دست می­رود و قدرت مقابله و مواجهه با دشواری ­ها و رویدادهای معمول از آن ها سلب می شود.
6. بروز پدیده سالمندی و روند رو به رشد آن در تمام جهان، سبب شده تا بخش قابل توجهی از مباحث
   جامعه شناسی به این موضوع اختصاص یابد و گرایش تخصصی جامعه شناسی سالمندی پدیدار شود. اکنون، رویکردهای مختلفی در این حوزه از جامعه شناسی شکل گرفته اند که هر کدام با مفروضات خود به این موضوع
   می پردازند و در پی شناخت و تحلیل سالمندی و آثار و ابعاد آن هستند. هدف از نگارش این مقاله نیز، معرفی مختصری از رویکردها و نظریه های موجود جامعه شناسی سالمندی است.
7. 2- رویکردهای جامعه شناسی سالمندی
8. ژرونتولوژی^[7] یا علم پیری ­شناسی فرآیندهای پیری را از جنبه ­های زیست­ شناختی، روان­شناختی و جامعه ­شناختی مورد مطالعه قرار می ­دهد. در هر سه زمینه، تلاش بر آن بوده که علت پیدایش پدیده سالمندی، شرح داده شود. در این مقاله، تنها رویکردهای جامعه شناختی سالمندی، مورد بررسی قرار می­ گیرد و نظریه ­های جامعه شناختی در قالب سه رویکرد اصلی جامعه شناسی و به تفکیک ارایه می شود.
9. 2-1- دیدگاه کارکردگرایی
10. کارکردگرایی از دیدگاه کلی به یک جامعه نگاه می­ کند. هر گونه اقدامی که در راستای بهبود اوضاع کلی جامعه باشد از این منظر، قابل توجیه است. بازنشستگی زیر مجموعه آن به شمار می ­رود. از دیدگاه کارکردگرایی، بازنشستگی فضای کاری برای نسل بعدی را فراهم می ­سازد. تکنولوژی مدام در حال تغییر است و روند کاری سازمان ها را تحت تاثیر قرار می رهد. در عوض اینکه سازمان ها به کارگران و کارمندان خود طریقه استفاده از تکنولوژی جدید را آموزش دهند، آن­ها ترجیح می ­دهند که از نیروی جدید جوان با قابلیت کاری بالاتر بهره جویند. یک مزیت به کارگیری نیروی جوان این است که قبل از ورود به حرفه مورد نظر با خود ابزار مطلوب را به همراه می آورند. به عبارت دیگر، تغییر کاربری از سیستم قدیمی سنتی به سیستم دیجیتال و کامپیوتری برای یک فرد 60 ساله به مراتب نسبت به یک فرد 25 ساله مشکل ­تر خواهد بود. ایده­ های جدید و فکر خلاقانه نیروی جوان، مسلماً جامعه را به جلو هدایت خواهد کرد. کارکردگرایی چنین دیدگاهی در رابطه با سالخوردگی دارد، که بازنشستگی را نوعی سپر برای سازمان ها و جامعه، مفروض می دارد. اگر افراد سالخورده تا لحظه مرگ خود، سر کار خود باقی بمانند، ممکن است روحیه جنگندگی و جریان رو به رشد سازمان و جامعه را متوقف کنند. از منظر کارکردگرایان، بازنشستگی به جهت آماده نگه داشتن فضای کار و پویایی در جامعه، امری ضروری است.
11. 2-1-1- نظریه عدم تعهد^[8]
12. نظریه عدم تعهد توسط کامینگز و هنری[9] تکوین یافته و جزء اولین و بحث ­برانگیزترین نظریه های جامعه­ شناختی در مورد پیری است. بر اساس این نظریه، فرد در سال­ های میانی عمر، فناپذیری و مرگ خود را یاد می­ کند و تدریجاً برخوردهای خود را با اجتماع و دیگران کاهش داده و همزمان جامعه نیز، متقابلاً  فرد را از خود جدا می­ سازد. اشخاص می­ توانند با فراغت از قید و بندهایی که فرد را به جامعه پیوند می­داده از این فرصت استفاده کرده و از سنین سالمندی خود لذت ببرند. عدم تعهد، فرض اصلی این نظریه است؛ در این تئوری، فرض شده است که پیران از کار همیشگی که در طول سنین میانسالی عمر انجام می­داده ­اند، جدا شده و وقت خود را صرف فعالیت­ های شخصی و مربوط به خود کرده اند. مکانیسم­ های دفاعی درون­گرایی و درون­گزینی[10] به فرد اجازه می­دهد تا تعادل جدیدی را برقرار سازد و با تغییرات متعدد سالمندی، سازگاری یابد. علاوه بر این، جدا شدن جامعه از سالمند، یک حالت جدایی دو طرفه ایجاد می­ کند (سام­آرام، 1386 : 273-272).
13. 2-1-2- نظریه فعالیت^[11]
14. نظریه فعالیت، مخالف نظریه عدم تعهد می­باشد و توسط هویگ هرست بیان شده است. وی عقیده دارد که «فعالیت، سلامتی را در پیری افزایش می­دهد» بنابراین بزرگسالانی که فعال می­ مانند در فعالیت­ های تشویق شده و جایگاه­ ها، روابط، سرگرمی­ ها و علایق جدیدی را به دست می ­آورند و با احساس رضایت و آرامش، پیر می ­شوند ( بک، 1989). زندگی رضایت­ آمیز در سالمندی شامل شیوه تأمین زندگی فعال در میانسالی است ( برنر، 1988). یک بزرگسال نمونه، بزرگسالی است فعال که ارتباطات اجتماعی خود را حفظ کرده و با فعالیت­ های جمعی، مسافرت ها و داشتن سرگرمی­ ها مشغول است. بنابرنظریه فعالیت، پیری موفقت ­آمیز ایجاب می­ کند که نقش­ های تازه­ای کشف شود و یا برای حفظ نقش ­های قدیم، وسایل تازه­ای به وجود آید و برای آنکه این آرمان تحقق یابد، لازم است که در آینده، ارزش سن را بازشناسیم و سالمندان را عهده ­دار نقش­ های جدیدی کنیم. نقش­ هایی که از نظر اجتماعی ارزشمند هستند. البته نقش­ های جدید باید با نوعی درآمد همراه باشد. به خاطر ضرورت اقتصادی و برای اینکه در جامعه کار با دستمزد، ارزش دارد که کار داوطلبانه فاقد آن است (همان : 273).
16. 2-1-3- نظریه استمرار^[12]
17. نظریه استمرار توسط نوگارتن^[13] پیشنهاد شده است. وی عقیده دارد که شخصیت افراد با افزایش سن، تغییر نمی­ کند و رفتار آنان، بیشتر قابل پیش ­بینی می­ شود. آن­ ها در عادات، پایبندی ها، ارزش ­ها و به خصوص در راهی که با توجه به موقعیت اجتماعی خود برگزیده­ اند، تداوم و استمرار را حفظ می­ کنند، بنابراین با آگاهی به این عوامل می ­توان پیش ­بینی کرد که آنان چگونه پیر می ­شوند. شخصیت و وضعیت زندگی، فاکتورهای مهمی برای سازگاری افراد سالمند هستند و عواملی که در سازگاری افراد سالمند، نقش دارند، شامل روش­ های سازگاری هستند که قبلاً آموخته­ اند. همچنین، توانایی آن ها در ادامه نقش­ ها و فعالیت­ های قبلی است. سازگاری و انطباق موفقیت­ آمیز با سالمندی، بستگی به توانایی شخص در تداوم الگوهای زندگی در طول مدت زندگی دارد. شخصی که در سنین جوانی، سازگاری خوبی داشته باشد، آن را در سنین بعدی نیز ادامه خواهد داد ( برنر، 1988).
18. 2-1-4- نظریه تعاملی^[14]
19. این نظریه توسط اسپنس^[15] ارایه شده، وی تغییرات سنی را منتج از واکنش میان خصوصیات هر فرد، شرایط اجتماعی وی و سابقه نحوه واکنش­ های فرد در برابر اجتماع می­ داند. تأکید این نظریه بر وظایف و نقش­ هایی است که فرد در طول زندگی خود به عهده داشته است. معمولاً افراد سعی دارند که نقش و وظایف خود را اصلاح و متعادل نموده و از نقشی به نقش دیگر بروند و الگویی مرکب از نقش های متفاوت را به خود گیرند. اما با افزایش سن وظایف مهم آن ها خاتمه یافته و به انتخاب خود، به وظایف جدیدی می ­پردازند ( بک، 1989).
20. 2-2-دیدگاه تضاد
21. تضادگرایان، بیشتر درگیر مسایل پول، قدرت و طبعات ناشی از نبود آن­ ها هستند. در حالی که جمعیت سالخورده رو به افزایش است، توجهات و برنامه­ های ویژه ای می ­بایستی در رابطه با آن­ ها اتخاذ شود. تحت شرایط کنونی، افراد جوان جامعه، متحمل پرداخت هزینه ­های مربوط با امور سالمندان هسنتد. آیا این وضعیت، باعث ایجاد تعارض و کشمکش بین قشر جوان و سالخورده در جامعه خواهد شد؟ جامعه فعلی سالخوردگان، چگونه هزینه های مربوط به اموری از قبیل مسایل حوزه  سلامت و مستمری خود را، در حالی که هزینه ه­ایی برای این گونه خدمات نم ی­پردازند، تامین می­ کنند؟ پاسخ به این سوال ممکن است نقطه شروعی برای ایجاد تعارض بین جامعه دارای حق رای سالخوردگان و جامعه بی تفاوت جوانان آمریکا  باشد ( مختاری و نظری، 1389 : 118-117).
22. نظریه ­پردازانی که بر روی دیدگاه تضاد کار می­ کنند، جامعه را اساساً به عنوان یک موجود بی­ ثبات در نظر می گیرند، نهادی که در عین به حاشیه راندن سایرین، باعث امتیاز بخشی به عده قلیل ثروتمندان قدرتمند می­ شود. بر پایه اصول هدایت گر نظریه تضاد، گروه های اجتماعی بر سر قدرت و منابع کمیاب با یکدیگر رقابت می­ کنند. معنای این اصل در ارتباط با جامعه­ ای که جمعیت موجود در آن در حال پیر شدن است، این است که افراد مسن با سایر گروه­ها – به طور مثال اعضای جوانتر جامعه- جهت حفظ سهم مشخص ­شان از منابع، در کشمکش قرار دارند. در برخی از موارد، این رقابت بدل به تضاد می­شود.
23. به طور مثال، برخی افراد از این موضوع، شکایت دارند که افراد مسن از آنچه در حالت عادلانه سهم ­شان است، بیشتر سهم می ­برند. در شرایط سختی اقتصادی، دغدغه اصلی مربوط می ­شود به هزینه­ های بسیار زیادی که صرف تامین اجتماعی و بیمه پزشکی سالمندان می­ شود. هزینه­ های پزشکی جمعیت مسن نیز به طرز چشمگیری در حال افزایش است. در حالی که منابع مراقبتی بیشتری برای بخش های مشخصی از جامعه سالمندان، در دسترس است، اما در ضمن باید بیان کرد که این منابع مالی برای افراد مسن به طرز چشمگیری بر حسب نژاد، طبقه اجتماعی و جنسیت تفاوت پیدا می کند. سه نظریه کلاسیک در چارچوب دیدگاه تضاد در مورد پیری وجود دارد: نظریه نوسازی، نظریه قشربندی سنی و مبادله.
24. 2-2-1- نظریه نوسازی^[16]
25. بر پایه نظریه نوسازی (کوگیل و هوامز، 1972) علت عمده این موضوع که افراد مسن قدرت و نفوذشان را در جامعه از دست می­ دهند، به این بر می ­گردد که آن ­ها نیروهای موازی صنعتی شدن و نوسازی هستند. با مدرن شدن جوامع، منزلت افراد مسن کاهش می­ یابد و آن­ها به احتمال زیاد، طرد اجتماعی را تجربه می­ کنند. قبل از صنعتی شدن، هنجارهای اجتماعی قدرتمندی وجود داشت که نسل جوان را ملزم می­ ساخت که از افراد مسن تر مراقبت کنند. اکنون، به موازات صنعتی شدن جوامع، خانواده هسته­ ای جایگزین خانواده گسترده شده است. جوامع تا حد زیادی فردگرا شده و هنجارهای مربوط به مراقبت از افراد مسن، تغییر کرده است. در یک جامعه صنعتی فردگرا، مراقبت از یک فامیل مسن به عنوان یک الزام داوطلبانه در نظر گرفته می­ شود و می تواند بدون ترس ناشی از سرزنش اجتماعی، نادیده گرفته شود.
26.  استدلال اصلی نظریه نوسازی این است که مادام که خانواده گسترده، خانواده معیار باشد کما اینکه در اقتصاد های ماقبل صنعتی چنین بوده، افراد مسن از یک جایگاه و نقش کاملاً مشخص و تعریف شده در جامعه، برخوردار هستند. با مدرن شدن جوامع، افراد مسن قادر نیستند که دیگر در بیرون از خانه کار کنند، لذا شانس کمتری برای بازدهی اقتصادی دارند و به عنوان یک سربار در نظر گرفته می شوند. این مدل را می توان هم در مورد جهان توسعه یافته و هم در مورد جهان در حال توسعه، به کار برد. این بیانگر آن است که با مسن شدن افراد، آن ها ترک می شوند و قسمت اعظم حمایت خانوادگی شان را از دست می دهند، چون سودمندی اقتصادی ندارند.
27. 2-2-2- نظریه قشربندی سنی^[17]
28. نظریه دیگری که در چارچوب دیدگاه تضاد وجود دارد، نظریه قشربندی سنی است ( ریلی، جانسون و فونر، 1972). اگر چه اکنون واضح به نظر می ­رسد- با آگاهی ­بخشی ­ای که در مورد تبعیض علیه افراد مسن صورت گرفته است نظریه­ پردازان قشربندی سنی از جمله نخستین کسانی بودند که بیان داشتند اعضای جامعه را باید بر حسب سن­شان درست همانند آنچه که در ارتباط با نژاد، طبقه و جنسیت صورت می­ گیرد، قشربندی کرد. چرا که سن به عنوان مبنای کنترل اجتماعی عمل می­ن ماید، گروه­ های سنی مختلف، دسترسی متفاوتی به منابع اجتماعی نظیر قدرت اقتصادی و سیاسی دارند. درون جوامع، هنجارهای مربوط به رفتار متناسب با سن، یعنی هنجارهایی که مربوط به نقش ها و رفتارهای مناسب هستند، تحمیل می کنند که در نسل­ های سنی چه اعضایی می­ توانند به نحو خردمندانه ای رفتار نمایند. به طور مثال، پوشیدن بیکینی از سوی یک زن مسن به عنوان یک رفتار انحرافی در نظر گرفته می­ شود. چرا که وی از هنجارهایی که منکر جنسیت زنان مسن باشد، تخلف می ­ورزد. این هنجارها در ارتباط با هر قشر سنی مشخص می باشند و بیان می­دارند که افراد در هر سنی، چطور باید عمل نمایند.
29. از نظریه قشربندی سنی به خاطر گسترده بودن و نیز بی توجهی به سایر منابع قشربندی و اینکه این­ ها را باید در ارتباط با سن در نظر گرفت، انتقاد شده است. به طور مثال، می توان این استدلال را مطرح کرد که یک مرد سفیدپوست مسن در مقایسه با یک زن سفیدپوست پیر، از نقش قدرتمندتر و گزینه­ های بیشتری برخوردار است؛ چرا که در طول تاریخ، به قدرت اقتصادی و سیاسی بیشتری دسترسی داشته است.
30. 2-2-3- نظریه مبادله^[18]
31. نهایتاً، نظریه مبادله (دوود، 1975)، یک رویکرد مبتنی بر انتخاب عقلانی، به بیان این نکته می­ پردازد که ما با مسن شدن، وابستگی به دیگران را بیشتر تجربه می­کنیم و باید تا حد زیادی تسلیم اراده سایرین شویم چرا که راه­ های کمتری در اختیار داریم تا دیگران را وادار کنیم که تسلیم ما شوند. در واقع، از آنجا که روابط مبتنی بر مبادله متقابل هستند، همین که افراد مسن، توانایی کمتری برای مبادله منابع پیدا می­ کنند، لذا آن­ها چرخه­ های اجتماعی شان را در حال تقلیل یافتن می ­بینند. در این مدل، مدیریت منابع نظیر حفظ یک میراث گسترده یا مشارکت در نظام های مبادله اجتماعی از طریق مراقبت از کودک، تنها شیوه­ای است برای اینکه از گردونه خارج نشوید. در واقع، این نظریه تا حدود خیلی زیادی به این انگاره وابسته است که آن­ها محاسبه گرند. این نظریه به دلیل تاکید بیش از حد بر مبادله مادی و کم ارزش شمردن دارایی های غیر مادی نظیر عشق و دوستی، مورد انتقاد قرار گرفته است ( مثنوی، 1397 : 77).
32. 2-3-دیدگاه تفسیرگرایی و کنش متقابل نمادین
33. مید^[19] (1934) بر این عقیده است که اشیاء و وقایع به خودی خود، معنا ندارند، بلکه مردم به دنبال تعاملات روزمره خود به آن­ها معنی می­ دهند. مثلاً، در حالی که موی سفید در یک جامعه ممکن است نشانه­ ای از پختگی و تعقل باشد، در جامعه­ ای دیگر ممکن است نشانه ای از اُفت و نزول به شمار رود.
34. نظریه ­پردازان کنش متقابل نمادین بر این باور هستند که افراد سالخورده توانایی این را دارند که در جامعه باقی بمانند. بسته به این که افراد سالمند چگونه با دیگران در ارتباط هستند، زندگی آنان پس از دوران بازنشستگی می تواند به صورت  بالقوه مملو از رضایت باشد. چهار عامل اصلی که می­توانند باعث ایجاد رضایت در افراد سالمند شوند عبارتند از: وضعیت جسمانی، سلامت روحی، حمایت اجتماعی و منبع کنترل (اصطلاح روان­شناسی است که اشاره دارد بر میزان باور افراد به اینکه آن ­ها می ­توانند رویدادهایی که بر آن­ها تاثیر می­گذارند، کنترل کنند). تحقیقات نشان داده است که سلامت جسمی مهم­ترین عامل برقراری رضایت در بین افراد است. پرواضح است که دوران سالخوردگی می­تواند مجالی باشد برای اینکه افراد بتوانند آزادانه و با آسودگی خاطر به تفریح بپردازند و با همسالان و هم رده ­های خود اوقات خود را سپری کنند، ولی همه اینها مستلزم این است که از سلامت جسمی برخوردار باشند. سالخوردگان می بایستی در اهداف خود تجدید نظر کنند و معیارهای زندگی خود را بازنویسی کنند. بازنشستگی ممکن است برای برخی پایان زندگی باشد و برای برخی دیگر که اهداف خود را بازنگری کرده اند شروع راه جدیدی باشد ( مختاری و نظری، 1389 : 91-87).
35. عموماً، نظریاتی که در درون دیدگاه کنش متقابل نمادین قرار دارند، بر این موضوع که به چه صورت جامعه از طریق تعاملات روزانه افراد، خلق می ­شود و به چه صورت افراد از طریق نمادهای فرهنگی، خودشان و سایرین را درک می کنند، متمرکز می­ شوند. این دیدگاه تحلیلی خرد، قائل به این است که مردم، حس هویت شان را از طریق تعاملات اجتماعی ­شان توسعه می­ بخشند و درک شان از خود، به آن تعاملات، وابسته است. زنی که عمده تعاملاتش با جامعه، حس پیری و جذاب نبودن را به او القا می­ کند، ممکن است درکش از خود را از دست بدهد. اما زنی که تعاملاتش با جامعه به او حس مهم بودن و ارزشمند بودن را القا می ­کند، درک قوی­تری از خود و زندگی شادتری خواهد داشت.
36. نظریه ­پردازان کنش منتقابل نمادین بر این نکته تاکید دارند که تغییرات مرتبط با پیر شدن سن از هیچ معنای ذاتی برخوردار نیستند. هیچ چیزی در ذات پیری نیست که باعث ایجاد یک مجموعه نگرش خاص و مشخص شود، بلکه نگرش های مربوط به افراد مسن، ریشه در جامعه دارند.
37. 2-3-1-نظریه خرده­ فرهنگ پیری^[20]
38. رز^[21] (1962) به عنوان یک نظریه تحلیلی خرد بر اجتماع مشترکی تاکید دارد که افراد مسن در هنگام طرد شدن از جامعه (در اثر سن­شان) به صورت داوطلبانه یا غیر داوطلبانه، در اثر مشارکت در سایر گروه ­ها، خلق می­ کنند. این نظریه بیان می­ کند که افراد مسن از جامعه خواهند برید و الگوهای تعاملی جدیدی را با افراد هم سن و سالشان توسعه خواهند داد، افرادی که زمینه­ ها و علایق مشترکی برخوردار هستند. به طور مثال یک آگاهی گروهی درون گروه ­هایی نظیر انجمن بازنشستگان آمریکا بر سر موضوعات مشخصی نظیرعدم پوشش بیمه­ ای افراد مسن، ممکن است به وجود آید و به منظور رفع این مسایل، سبب ایجاد فشار شود. اینکه افراد مسن در اثر علایق سیاسی و اجتماعی یا حتی مناطق جغرافیایی وحدت یابند یا خیر، می ­تواند از یک حس قوی وحدت با گروه جدیدشان، برخوردار شوند.
39. 2-3-2-نظریه جبران با بهینه­سازی گزینشی^[22]
40. نظریه دیگر در این حوزه، نظریه جبران با بهینه ­سازی گزینشی است. باتلز و باتلز^[23] (1990) نظریه ­شان را بر این ایده مبتنی ساختند که توسعه شخصی موفقیت ­آمیز در طول زندگی و چالش­ های بعدی مرتبط با آن مبتنی بر مولفه­ هایی نظیر انتخاب، بهینه­ سازی و جبران است. اگر چه که این مساله در تمامی طول دوره زندگی اتفاق می ­افتد اما محققان علم پیری­ شناسی بر ایجاد توازن بین هزینه­ ها و فایده­ های پیر شدن تمرکز می­ کنند. از این منظر، پیری فرآیند نه یک پیامد و اهداف (جبران) در مورد هر فردی مشخص است.
41. بر پایه این نظریه، با پیر شدن انرژی ما تقلیل می­رود و ما بیشترین تلاش­مان را در فعالیت ­هایمان
    می­ کنیم تا آنچه را که در گستره وسیع اهداف و فعالیت هایمان از دست داده­ایم، جبران کنیم. بر پایه این نظریه، تقلیل رفتن بدن که در نظریه عدم مشغولیت، مسلم فرض می شود، به وابستگی بیشتر می انجامد، اما این ضرورتاً منفی نیست، چرا که این امر به افراد مسن این امکان را می­دهد تا انرژی­شان را برای معنادارترین فعالیت­ ها حفظ کنند. به طور مثال، یک استادی که برای تدریس جامعه­ شناسی ارزش قائل است و ممکن است در یک بازنشستگی زمانمند مشارکت کند، هرگز به طور کامل تدریس را رها نمی­کند، بلکه محدودیت ­های فیزیکی شخصی­ اش را می ­پذیرد، محدودیت ­هایی که به او این امکان را می­ دهند تا در طی یک سال، تنها یک یا دو کلاس داشته باشد.
42. 2-3-3- نظریه تعالی روی^[24]
43. جامعه­ شناس سوئدی، لارنس تورستام^[25] یک نظریه کنش متقابل نمادین را با نام تعالی روی توسعه بخشید. ایده ­ی که در این نظریه وجود دارد این است که افراد همگام با مسن شدن، از دیدگاه­ های محدود زندگی که در آغاز زندگی­شان داشتند، فراتر می­ روند. وی معتقد است که در سراسر فرایند پیری، خود محوری افراد مسن کمتر می ­شود، صلح ­طلب­تر می ­شوند و به جهان طبیعی بیشتر مرتبط و علاقمند می ­شوند. بر پایه این نظریه، افراد با مسن­تر شدن، خردمندتر می­شوند و با اوضاع دارای ابهام و به ظاهر متناقض، تساهل می­ ورزند، از تضاد می­ گریزند و دیدگاه ­های معتدل ­تری نسبت به راست و دروغ پیدا می­ کنند (تورنستام، 2005).
44. وی مدعی نیست که هر فردی با پیر شدن، خردمند می­ شود. برخی ممکن است کماکان منزوی و تلخ باقی بمانند، احساس کنند که نادیده گرفته شده­ اند و کسی به آن­ ها توجه نمی­ کند، بد خلق و اهل قضاوت کردن می­ شوند. نظریه ­پردازن کنش متقابل نمادین معتقدند که درست همانند سایر مراحل زندگی، افراد می ­باید برای فائق آمدن بر شکست­ هایشان و بازگشت قدرتمندانه، کشمکش ورزند. 
46. 2--3-4نظریه مسیر زندگی
47. بزرگ­ترین حوزه تحقیقی در تحقیقات سالمندی که به تازگی رشد سریعی داشته است، مربوط به جنبه­ های سلامت اجتماعی و سالمندی بوده که اغلب برحسب الگوهای اجتماعی استرس، نظریه ­­پردازی شده است. پیرلین^[26] به کمک تحقیق خود و همچنین سال­ ها کار کردن در نشریه سلامتی و رفتار اجتماعی^[27]، به عنوان ویراستار، در توسعه نظری این حوزه مشارکت داشت. او با دور شدن از چشم­اندازهای قبلی در تحقیقات مربوط به استرس به ویژه در سنت رخدادهای رایج زندگی بحرانی، تأکید کرد که تغییرات زندگی لزوماً منفی نیستند و این که تغییرات بخشی عادی از سالمندی هستند که باید آن را تجربه کرد و این که انتقال در مسیر زندگی لزوماً با کاهش رفاه روانشناختی ارتباطی ندارد. در عوض، او این نظریه را مطرح کرد که انتقال در دوره­ های زندگی به تغییراتی در شرایط اجتماعی و اقتصادی منجر می­ شود و این شرایط می ­تواند باعث ایجاد «فشار زندگی» شود. به علاوه، او یک چالش جامعه ­شناسی را در مورد خرد غالب در آن زمان مطرح کرد: «با فرض روش ­های مختلف که در آن افراد گوناگون جهت بودن در مرحله ­ای یکسان (از زندگی) پاسخ می ­دهند، هر تحقیقی که باارزش باشد، باید بخش هایی را مورد توجه قرار بدهد که عوامل اجتماعی و اقتصادی در آن بخش­ ها در آفرینش و هدایت اثرات انتقال­ های چرخه عمر، عمل می ­کنند» ( سترستن و آنجل،  1394 : 34-33).
48. همان­طور که ویتون^[28] و کلارک^[29] عنوان می ­کنند، تشخیص این که تأثیر عوامل استرس­زا طی دوره­های طولانی­ مدت زمانی از کنترل خارج می ­شود، به «پیوستگی طبیعی» مسیر زندگی و چشم اندازهای روند استرس، منجر می­ شود. از لحاظ ساختاری حتی زمینه­ های مجاور و نزدیک به مسیر اول زندگی در تمام تغییرات و انتقال­ های انجام شده در بسیاری از مراحل مسیر زندگی، همچنان حالت عملیاتی دارند و قوی­ترین تأثیرات را نسبت به مزایا و مضرات هر وضعیت و نقش دارند (همان : 34).
50.  
51. جدول1- خلاصه رویکردهای جامعه­شناختی سالمندی

1.  نگارنده:مجید حسینی نثار(دکترای مسایل اجتماعی ایران)
2.  
3. منابع:
4.  
5. - سام آرام، عزت­اله؛ احمدی بنی، زیبا( 1386) « بررسی عوامل موثر بر موقعیت سالمند در خانواده» مجله سالمندی ایران، 1386، 2 (4) : 279-269.
6. - سترستن، ریچارد؛ آنجل، ژاکلین(1385) جامعه شناسی سالمندی، ترجمه مجتبی امیری و شهرزاد نیری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. - مختاری، مرضیه؛ نظری، جواد( 1389) جامعه شناسی کیفیت زندگی، تهران: جامعه شناسان.
8. - مثنوی، عطاء اله؛ اکبری کامرانی، احمد علی؛ حسینی، سید احمد( 1386) « مقایسه وضعیت سالمندان مقیم آسایشگاه و مقیم خانواده در ایران» مجله سالمند، سال دوم، شماره چهارم، تایستان 1386 : 285- 280.
9. - Bandayrel K, Wong Sh.(2011) Systematic Literature Review of Randomized Control Trials Assessing the Dffectiveness of Dwelling Older Adults. J Nutrition Education and Behavior; 43 (4): 251-62.
10. - Beck, et al. Mental health psychiatric Nursing( 1989). Second edition, st: Louis Washington D.C. Co.
11. - Brunner, Lillian and Suddarth, Doris(1988) Text book of medical surgical nursing. Philadelphia: J.B. Lippin cott Co.
12. - Cowgill, D. O. and L. D. Holmes, eds. (1972). Aging and Modernization. New York: Appleton-Century-Crofts.
13. - Dowd, James J. (1975) “Aging as Exchange: A Preface to Theory.” Journal of Gerontology 30: 584-594.
14. -Giddens, Anthony (2009) Sociology: Cambridge, Polity Press, 6th edition. 
15. - Riley, Matilda While, Marilyn Johnson, and Anne Foner. (1972) Aging and Society. Volume III, A Sociology of Age Stratification. New York: Russell Sage Foundation.
16. - Tornstam Lars(2005)Gerotranscendence: A Development Theory of Positive Aging. New York: Springer Publishing Company.
18. 1. دکترای مسایل اجتماعی ایران
19. 1-Bandayrel
20. 2- Age Transition
21. 3- Peter Peterson
22. 4- Graying of the Popu;ation
23. 5- Gidens
24. 1-Gerontology
25. 1- Disengagement Theory
26. 2- Withdrawal & Introspection
27. 3- Commings & Henry
28. Activity Theory
29. 1-Continuty Theory
30. 2-Neugarten  
31. 3- Interaction Theory
32. 4-Spence
33. 1- Modernization Theory
34. [17]- Age Stratification Theory
35. 1- Exchenge Theory
36. [19]- Mead, G.H
37. 1-Subculture of Aging Theory
38. 2- Rose
39. [22]- Selective Optimization With Compensation Theory
40. [23]- Batels and Batels
41. [24]- Gerotranscendence
42. [25]- Lars Tornstam
43. 1-.Pearlin
44. 2-Journal of Health and Social Behavior
45. 3-Wheaton
46. 4-Clarke