نوروز، جشنی زیبا در جهان ایرانی
18 فروردین 95 - 00:01 | 
1456 بازدید
نوروز آیینی است کهن و ماندگار با تاریخی شکوهمند که در گستره جغرافیایی جهان ایرانی از غرب چین تا آناتولی، از شبه قاره هند و افغانستان در شرق تا بین‌النهرین در غرب و از سین کیانگ و آسیای مرکزی در شمال شرق تا دامنه های شمالی قفقاز بزرگ در شمال و آسیای صغیر در شمال غربی را شامل می شود و دورتا دور ایران زمین را به عنوان خاستگاه تمدن ایرانی در بر می گیرد. این آیین کهن و ارزشمند با جشن ها و مراسم معنوی و مادی علاوه بر ایران زمین در همه جمهوری های آسیای مرکزی و استان سین کیانگ در غرب چین با شکوه تمام برگزار می شود. اویغورها، ترکمن ها، ازبک ها، قره قالپاق ها، قزاق ها و قرقیزها، آذریها، ترکهای شمال قفقاز از جمله ترکهای دربند در داغستان، افغان ها، پشتون ها، بلوچهای پاکستان و بلوچ ها و تاجیک های آسیای مرکزی، کردهای ترکیه، عراق و سوریه و تات ها و تالش های قفقاز، و ترکهای آناتولی همه در باور به این آیین شکوهمند و در برگزاری آن با هم سهیم هستند و از مراسم «میر نوروزی» در قزاقستان تا کردستان عراق، تا سبز کردن گندم در تمامی این گستره عظیم و پختن سمنو در جای جای این قلمرو در پیشواز نوروز باستانی و عید نوزایی طبیعت و دگرگونی جان و تن و نبات و جماد به هم می پیوندند و تازه می گردند. ویژگی های رحمانی، الهی و فرهنگی ، راز ماندگاری این سنت از پیش از اسلام تا امروز و سال ها و دهه ها و سده های آینده است که آیین ها، سنت ها، باورها و جشنهای آن سرشار از معنویت و نوع دوستی و شکر نعمات الهی و دوستی و مهربانی و احترام به همنوع و زدودن کدورت ها و پاک و تازه گردانیدن دل ها و الهی شدن قلب هاست. بی جهت نیست که سازمان فرهنگی و هنری سازمان ملل متحد (یونسکو) سرانجام در پاسخ به پیشنهاد ایران این میراث مشترک جهانی را به عنوان یک میراث بشری به ثبت رساند.
نوروز، تحکیم رابطه انسان با طبیعت
نوروز از معدود آئین هایی است که در آن رابطه انسان و طبیعت و پاسداری از محیط زیست متجلی می شود. آئین های نوروزی آن چنان در دل مردم نشاط می آفریند که از گذشته دور تا کنون نه تنها از بین نرفته بلکه بر شکوه آن افزوده شده است. کمتر آئینی را می توان یافت که ضمن برخورداری از جنبه‌های مردمی توانسته باشد بر روح و جان مردم ریشه دواند. آئینی است توحیدی که هم ویژگی های مردمی و انسانی در آن وجود دارد و هم آئین دینی و مذهبی پنداشته می شود. این آئین ها که از دوره باستان وارد قلمرو امپراتوری ایران شد، پس از اسلام نیز به حیات روحانی خود ادامه داد. دین اسلام هر آنچه روش ها، باورها و آیین هایی که مخالف با اندیشه‌های اسلامی بود، در قلمرو خود منسوخ کرد. ولی نوروز با تمام قدرت خود ماندگار شد. راز این ماندگاری چیزی نبود جز ویژگی های آئینی آن که مظاهر شرک و بت پرستی در آن نبود.
نوروز، جشنی برای شادمانی و سپاسگزاری
آئین نوروزی سپاسگزاری به درگاه یزدان به پاس نعماتی است که در اختیار انسان گذاشته شده است. با نگاهی به آئین های نوروز از جمله چهارشنبه آخر سال، سفره هفت سین، مراسم تحویل سال، دید و بازدیدهای نوروزی، اهدای عیدی، و مراسم سیزده بدر، همه به نحوی با روابط انسان و طبیعت و روابط بین انسان ها وابسته است.
در مراسم نوروز، سبزکردن گندم جزو سنت معمول است که در تمام کشورهایی که در حوزه نوروز قرار دارند بدون هیچ گونه تفاوتی انجام می گیرد. سبزی گندم نشانه احترام به طبیعت و رستنی است. از طرفی گویای این واقعیت است که برای پاسداری از نعمات الهی باید آن را عزیز داشت.
قلمرو جغرافیایی نوروز
قلمرو جغرافیایی حوزه نوروز در ناحیه کم آب کره زمین واقع شده است. در اینجا آب ارزش بسیار دارد و حیات انسان و طبیعت مستقیما بدان وابسته است و با یکدیگر پیوند عمیق دارند. در کتیبه بیستون آمده است که اهورا مزادا این سرزمین را از خشکسالی در امان نگاهدارد. این قلمرو گستره سرزمین میترائیسم و مهر پرستی بود و تمام عناصر آن را اکنون نیز می توان بازشناخت. دین مبین و انسان ساز اسلام نیز ارزش زیادی برای آب قائل است.
نوروز در ادبیات و هنر
در آثار تمام شاعران و هنرمندان و نقاشان، آب عنصر اساسی است. همین طور در کنار آب رستنی و گیاهان به ویژه «باغ» عنصری نمادین است. به همین سبب در آئین نوروزی در سفره هفت سین سبزی یا گندم سبز شده عنصر اساسی و نمادی از حیات دوباره طبیعت است و تنگ آب و ماهی نشانی از زندگی است.
سمنو که یکی از عناصر اصلی سفره هفت سین است، از آرد جوانه گندم تهیه می‌شود. سمنو سرشار از ویتامین «ای» است که اکسیدانی قوی و بی اثر کننده رادیکال های آزاد در بدن است. سمنو علاوه بر آن دارای انواع ویتامین های «بی» است که مصرف آن ضمن تأمین کالری برای حفظ جوانی، سلامتی و رفع افسردگی بسیار مفید بوده و ضد پیری است. بنا بر آنچه گفته شد در این حوزه گندم و در نهایت نان دارای ارزش مادی و معنوی بسیار است. تکه نان را کسی زیر پا نمی گذارد. نان کسی را نمی بُرّند و به گرسنه نان می دهند و هزاران پند و امثال حکم درباره نان گفته شده است. بی جهت نیست که گندم سبز زینت بخش سفره هفت سین است. هم نعمت و هم سبزی است. از قول پیامبر اسلام گفته شده است که نگریستن به رنگ سبز بینایی را تقویت می کند، چیزی که امروزه جهان علم بدان باور رسیده و آن را توصیه می کند. آئین نوروز چنان با اسلام در آمیخت و با آن عجین شد که امام ششم شیعیان آن را آئینی مبارک و مقدس برشمردند و پیروان خود را به برگزاری و بزرگداشت آن دعوت کردند.
در آثار تمام شاعران حوزه نوروز به نحوی به عید نوروز و آئین های آن اشاره رفته است. فردوسی طوسی، ناصر خسرو قبادیانی، حکیم عمر خیام، سعدی شیرازی، حافظ شیرازی، نظامی گنجوی، منوچهری دامغانی، و بسیاری دیگر در وصف بهار و نوروز سخن گفته‌اند.
نوروز و اقتصاد
برگزاری جشن نوروز که در میان حدود 300 میلیون مردم حوزه نوروز رواج دارد، چندین بخش اقتصادی از جمله تولید مواد غذایی(شیرینی و خشکبار)، پوشاک(نو کردن لباس و کفش)، تولید وسایل و لوازم خانگی(مبلمان و فرش)، حمل و نقل، هتلداری و رستوران، چاپ و انتشارات و برخی دیگر از صنوف را به تحرک وا می دارد و گردش اقتصادی عظیمی را سبب می شود.
استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسایل آسیای میانه
