زمستان سخت خواهد بود یا نه؟
25 آذر 94 - 00:09  | 1830 بازدید

 

گیلان فردا- زمستان سختی در پیش داریم یا باید منتظر زمستانی ملایم با سرمای همیشگی باشیم؟ این روزها اختلاف نظر بین سازمان هواشناسی و وزارت نیرو باعث شده تا پدیده جو-اقیانوسی النینو سر زبان ها بیفتد. در همین رابطه نظر کارشناس هواشناسی را جویا شدم. از آقای غلامی در مورد سابقه این پدیده در دنیا پرسیدم و اینکه در چه بازه زمانی اتفاق می افتد؟ پرسیدم اگر بازه های زمانی کوتاه مثلا پنج سال است پس پدیده جدیدی نیست ولی چرا امسال این موضوع پررنگ تر جلوه داده شده؟ چرا نظر کارشناسان هواشناسی در مورد اثرات النینو با نظر مسئولان وزارت نیرو متفاوت است؟ پرسیدم آیا النینو که یک پدیده جو-اقیانوسی است می تواند روی آب های آزاد دیگر تاثیر بگذارد؟ و آیا پدیده دیگری مخالف با پدیده النینو هم وجود دارد؟ آیا تغییرات اقلیمی و زیست محیطی و گازهای گلخانه ای روی وقوع پدیده النینو اثر گذار است یا بلعکس؟ پرسیدم آیا النینو قابل پیش بینی است؟ و اگر بله بر اساس چه شاخص هایی و نظر کدام سازمان های داخلی یا بین المللی می توان در این زمینه پیش بینی کرد؟ آنچه در ادامه به نظرتان می رسد توضیحاتی است که ایشان به مجله گیلان فردا ارایه داده اند.لازم به ذکر است آقای مازیار غلامی دانشجوی دکترا سرپرست اداره پیش بینی هواشناسی استان گیلان هستند. آنچه در این مصاحبه بیش از هر چیز نظرم را جلب کرد.دقت ایشان در بیان توضیحات و تاکید بر این بود که با شنیدن هر مبحث سریع نتیجه گیری نکنم.ایشان تاکید داشتند که این موضوعات باید بر اساس سند و مدرک و آمار و منحنی ارایه داده شود و کلی گویی در این موضوعات خیلی پسندیده نیست.

 

پدیده النینو یک پدیده جو– اقیانوسی است که هر چند سال یک بار در نواحی استوایی اقیانوس آرام و بین بخش شرقی(سواحل آمریکای جنوبی) و بخش غربی آن (استرالیا و شرق آسیا) رخ می دهد. این پدیده به یک بی نظمی و وارونگی در الگوی جوی و دریایی بین بخش شرقی و غربی این ناحیه (نواحی استوایی اقیانوس آرام) اطلاق می شود.

بدین ترتیب که الگوی جوی و دریایی کاملا برعکس حالت معمول می شود.

نام کامل آن ENSO (El Nino Southern Oscillation) یا نوسانات جنوبی النینو است که به سیکل گرم و سرد شدن دمای سطح آب و نوسانات جوی مرتبط با آن مربوط می شود. ENSO دارای سه فاز، فاز گرم (النینو) ، خنثی و فاز سرد (لانینا) است.

در زمان وقوع این پدیده (النینو) دمای سطح آب در بخش شرقی اقیانوس آرام (سواحل کشورهای پرو و اکوادور) به طور قابل توجه ای افزایش می یابد (برخلاف حالت معمول) و دمای سطح آب در بخش غربی کمتر از بخش شرقی می شود. این شرایط سبب می شود تا در نواحی شرقی، فشار هوا کم شده و شرایط برای شکل گیری توده هوای کم فشار مهیا شود و در نواحی غربی فشار افزایش پیدا کرده و توده هوای پرفشار شکل گیرد. با توجه به قوانین حاکم بر گردش عمومی جو ، جهت وزش باد از غرب به شرق بوده و جهت جریانهای دریایی در سطح آب نیز از غرب به شرق می شود. با توجه به این شرایط در نواحی شرقی بارش‌های سیل آسا و افزایش بارش پدیده غالب بوده در صورتی که نواحی غربی (استرالیا، اقیانوسیه، شرق آسیا) دچار کاهش بارش و خشکسالی می شوند. (شکل1)

 

 

شکل1. الگوی حاکم بر شرایط جوی و اقیانوسی در نواحی حاره ای اقیانوس آرام در زمان وقوع پدیده النینو (منبع شکل : کتاب Meteorology Today,2009)

 

در حالت خنثی، الگوی حاکم برعکس حالت النینو بوده و دمای سطح آب در نواحی غربی بالاتر از نواحی شرقی است و بنابراین فشار جو در بخش غربی کمتر شده (شکل گیری کم فشار) و با توجه به بالاتر بودن فشار در بخش شرقی، شرایط برای شکل گیری بادهای شرقی (بادهای تجارتی) مهیا می شود. همچنین الگوی جریانات دریایی نیز از شرق به غرب می شود.

در حالت فاز سرد (لانینا) که از نظر الگو شبیه به حالت خنثی است، کاهش دما در نواحی شرقی و افزایش دما در نواحی غربی بسیار شدید می باشد و بنابراین جریانهای جوی و دریایی تحت تاثیر قرار می گیرند. در زمان وقوع پدیده لانینا به دلیل الگوی حاکم بر جریانات دریایی، در سواحل شرقی اقیانوس آرام (سواحل پرو و اکوادور) شرایط برای شکل گیری پدیده فراچاهی (upwelling) مهیا شده و سبب می شود تا مواد مغذی از کف به سطح منتقل شود و بر این اساس تجمع ماهی در سواحل زیاد شود و ماهیگیری از رونق بیشتری برخوردار باشد.

 

شکل2. الگوی حاکم بر شرایط جوی و اقیانوسی در نواحی حاره ای اقیانوس آرام زمان عدم وقوع پدیده النینو (منبع شکل : کتاب Meteorology Today,2009)

 

 

طی صد سال اخیر آمار بسیار دقیق و منظمی در خصوص پدیده النینو جمع آوری شده و تحقیقات زیادی انجام شده است. همچنین آمار و اطلاعات مشاهداتی و مستندی در خصوص این پدیده از 250 سال قبل وجود دارد. این پدیده در ابتدا توسط ساحل نشینان و ماهیگیران پرو و اکوادور مشاهده شد. در بعضی از سالها فراوانی ماهی در سواحل پرو بیشتر بوده و ماهیگیری رونق داشته ، در بعضی از سالها (سالهای همراه با وقوع پدیده النینو) هم زمان با افزایش دمای آب فراوانی ماهی کم شده و ماهیگیران کسب و کار کمتری داشتند.

شکل3. آمار وقوع پدیده النینو (فاز گرم) و لانینا(فاز سرد) از سال 1950 (منبع شکل : کتاب Meteorology Today,2009)

 

النینو لغتی اسپانیولی و به مفهوم پسر بچه یا پسر مسیح است. علت این نام گذاری به دلیل اعتقادات قلبی و مذهبی سکنه ساحل نشین و ماهیگیران کشور های اکوادور و پرو است. عبارت النینو در اصل به یک جریان گرم اطلاق می شود که حدوداً در زمان کریسمس به سمت جنوب در امتداد سواحل پرو و اکوادور جریان می یابد . لانینا ( La nina) یعنی دختر کوچک و بعضــی مواقع یا Anti Elnino خوانده می شود.

 

 

وقوع این پدیده در گذشته های بسیار دور تقریبا بصورت تناوبی بوده اما در گذر زمان بسیار بی نظم اتفاق افتاده و عملا قابل پیش بینی دقیق نبوده است و تنها از طریق مشاهدات و اندازه گیری های میدانی و ماهواره ای آشکارسازی و پیش بینی می شود. همچنین محققین همواره در خصوص این پدیده در حال تحقیق هستند تا راهی برای پیش بینی آن بیابند. در زمان وقوع پدیده النینو آب و هوای کل کره زمین دچار تغییراتی می شود و الگوی دما و بارش در نواحی مختلف تغییر می کند. نواحی نزدیکتر به اقیانوس آرام تاثیرات شدیدتری را می پذیرند.

 

 

زمان رخ‌داد این پدیده و بازه زمانی آن چندان قابل پیش بینی و تعیین نیست اما تقریبا هر 3 تا 7 سال یک بار اتفاق می افتد و طول عمر آن نیز در سالهای مختلف ، متفاوت بوده است. وقتی دمای آب در شرق اقیانوس آرام 1 تا 2 درجه بالاتر از نرمال باشد ، معرف وقوع پدیده النینو است. در حال حاضر دمای سطح آب در این ناحیه حدود 3 تا 4 درجه بالاتر از نرمال است. از آنجا که النینوی امسال تقریبا قوی ترین النینویی است که از سال 1950 تا کنون رخ داده است بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

 

•  

 

در خصوص وقوع پدیده النینو هیچ تفاوتی بین نظر کارشناسان هواشناسی و کارشناسان وزارت نیرو وجود ندارد. و اساسا وقوع این پدیده تنها محدود به امسال نبوده و تاکنون بارها و بارها پدیده النینو اتفاق افتاده است.

همچنین النینوی فعلی نیز از ابتدای سال میلای 2015 و حتی کمی قبل از آن توسط کارشناسان هواشناسی مشاهده و گزارش شده بود و اسناد و گزارشهای آن در وبسایت سازمان جهانی هواشناسی (https://www.wmo.int/pages/prog/wcp/wcasp/enso_updates.html) موجود است حتی در وبسایت هواشناسی گیلان در خلال پیش بینی های اقلیمی ماههای قبل به وقوع پدیده النینو اشاره شده بود.

 

اما اختلاف بر سر اثرات این پدیده بر روی ایران است. کارشناسان هواشناسی معتقدند از آنجا که این پدیده در اقیانوس آرام رخ می دهد بطور غیر مستقیم بر آب و هوای ایران تاثیرگذار است و چون نمی تواند بصورت مستقیم بر آب و هوای ایران موثر باشد بنابراین از اثرات آن کاسته می شود.

 

همچنین ارائه هرگونه پیش بینی (کوتاه مدت و یا بلند مدت) باید براساس یکسری مستندات انجام شود و جزو وظایف سازمانهای هواشناسی در همه جای دنیا است و صرفا وقوع پدیده النینو نمی تواند معیار تصمیم گیری در خصوص وضعیت جوی طی ماه‌های آینده باشد.

 

اصولا در سازمانهای هواشناسی چندین نوع پیش بینی صادر می شود. و صدور هر یک از پیش بینی های زیر نیازمند ابزار و امکانات مخصوص به خود، نیروی انسانی متخصص مربوطه با گرایشهای مختلف و نیز سخت افزار و نرم افزارهای تخصصی خاص است.

پیش بینی خیلی کوتاه مدت : پیش بینی وضعیت جوی طی 3 تا 6 ساعت آینده.

پیش بینی کوتاه مدت : پیش بینی وضعیت جوی طی 3 تا 7 روز آینده.

پیش بینی میان مدت : پیش بینی وضعیت جوی 6 تا 15 روز آینده.

 

پیش بینی بلند مدت(فصلی) : پیش بینی وضعیت جوی 1 تا 3 ماه آینده. در این نوع پیش بینی که به آن پیش بینی اقلیمی (یا پیش بینی فصلی) اطلاق می شود، وضعیت دما و بارش طی 1 تا 3 ماه آینده بصورت کلی و میانگین گیری شده و در قالب یکسری نقشه های هم مقدار بیان می شود.

هر یک از پیش بینی ها نیز با درصدی از خطا و در قالب احتمالاتی بیان می شوند. این موضوع صرفا شامل ایران نیست و در همه جای دنیا مورد قبول و پذیرش است. اصولا در علم هواشناسی بدلیل اینکه معادلات حاکم بر جو بسیار پیچیده و غیر خطی هستند ، حل دقیق و جواب قطعی وجود ندارد و معادلات با تقریب حل می شوند و به این دلیل مقداری خطا بوجود می آید. بر این اساس پیش بینی ها با عدم قطعیت همراه است و با درصدی از احتمال بیان می شوند. این موضوع در کتاب های مرجع هواشناسی نیز ذکر شده است.

 

 

از آنجا که صحبت در خصوص وضعیت زمستان ، مربوط به چند ماه آینده است ، در حوزه پیش بینی اقلیمی قرار می‌گیرد بنابراین لازم است تا از نقشه های پیش بینی اقلیمی استفاده شود.

در حال حاضر برای صدور پیش بینی های اقلیمی معمولا از خروجی های پژوهشکده اقلیم شناسی مشهد و نیز یک مرکز اقلیم شناسی معتبر خارجی استفاده می شود. جدیدترین خروجی های این دو مرکز بیانگر آن است که متوسط بارش طی بازه آبان لغایت بهمن در حد نرمال و یا به صورت جزئی بالاتر از نرمال است و این در حالی است که میانگین دمای هوا نیز در این مدت در حد نرمال و یا بالاتر از نرمال پیش بینی شده است. هر دو مرکز در این خصوص اتفاق نظر دارند. البته همانطور که شما نیز اشاره داشتید ، بالاتر بودن دما نسبت به حالت نرمال به معنی گرم بودن زمستان نیست ، بلکه بیانگر این است که میانگین دما طی سه ماه بالاتر از نرمال است در عین اینکه در طول این سه ماه می تواند چندین مورد هوای سرد به منطقه نفوذ کرده و سبب بارش باران و برف شود.

 

 

 

همچنین آخرین خروجی های مرکز اقلیم شناسی آمریکا (IRI) با عنوان The International Research Institute for Climate and Society  نیز متوسط دمای هوا را برای بازه نوامبر2015 لغایت مارس 2016 بالاتر از نرمال درنظر گرفته است.

 

 

 

 

از سوی دیگر ، خروجی مربوط به مقدار بارش نیز بیانگر آن است که بارش در سطح کشور طی بازه نوامبر2015 لغایت مارس2016 در حد نرمال و در بعضی نواحی از جمله نواحی غربی و شمال شرقی کشور بالاتر از نرمال پیش بینی شده است.

 

 

بر این اساس ، سرما و بارش زمستان امسال در حد معمول بوده و فعلا برآوردی از شرایط خاص و یا زمستان بسیار سخت وجود ندارد.

در اینجا باید بر این موضوع اذعان کرد که بدلیل ماهیت جو که دائما در حال تغییر و تحول است و رفتاری کاملا بی نظم و غیرخطی دارد، پیش بینی های اقلیمی با درصدی از احتمال بیان می شوند و این خروجی ها هرماه به روزرسانی می شوند و لازم است توسط کاربران پیگیری شوند.

همچنین لازم است بر این نکته تاکید شود که تعبیر زمستان سخت و اطلاق آن به پیش بینی بارش برف سنگین کاملا غلط بوده و اصولا پیش بینی بارش برف سنگین در حوضه پیش بینی اقلیمی نمی گنجد بلکه پیش بینی آن تنها با ابزارو امکانات مربوط به پیش بینی کوتاه مدت (3 تا 7 روز) امکان پذیر است.

 

 

خوشبختانه در حال حاضر و با امکانات موجود، پیش بینی بارش‌های سنگین (باران یا برف) و انواع پدیده های هواشناسی با دقت مطلوب امکان پذیر است و اصلا جای نگرانی وجود ندارد. کمااینکه در حال حاضر این کار انجام می شود و روزانه چندین نوبت از طریق صداوسیما اطلاع رسانی می شود.

 

 

مستندات مربوط به پدیده النینو از طریق سازمان‌های بین المللی معتبر نظیر سازمان جهانی هواشناسی، اداره ملی جوی و اقیانوسی آمریکا یا مخفف NOAA (National Ocean and Atmosphere Administration) و نیز مراکز ملی آب و هواشناسی دنیا منتشر می شود.

 

 

به طور کل اثرات پدیده النینو در نواحی حاره ای به صورت سیل در نواحی آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی، خشکسالی در شرق آسیا و اقیانوسیه و استرالیا و افزایش دما در این نواحی و نیز کاهش بارش نواحی اقیانوس هند و تضعیف مانسون هند است. از آنجا که ایران با نواحی حاره ای اقیانوس آرام فاصله زیادی دارد به طور غیر مستقیم تحت تاثیر قرار می گیرد. محققین مختلف در نقاط مختلف دنیا از جمله ایران در حال مطالعه بر روی اثرات این پدیده بر روی آب و هوای نواحی خود هستند. پروژهای مختلف کارشناسی ارشد و دکتری در این خصوص تعریف می شود.

 

در مقاله ای که توسط آقای کلاوس آرپه از موسسه ماکس پلانک در سال 2012 در مجله Hydrology and Earth System Sciences. Vol16. 2012 به چاپ رسید، ایشان اثبات کردند که در زمان وقوع پدیده النینو ، بارش در حوضه آبریز رودخانه ولگا افزایش پیدا کرده و سبب می شود تا دبی آب این رودخانه افزایش یابد و سبب افزایش تراز آب دریای خزر می شود.